О. Жандосов менен С. Кожонов- казактар, алардын аракеттери түшүнүктүү. «Ар ким өз табагына күл тартат» дегендей, алар КазССРдин жери, эли көп болушун каалашкан. Ал эми Кеминдик Р. Худайкулов аларга кошулуу менен кандай максатты көздөгөн?

Айрым булактарда анын түпкү теги казак, ал тукумдаштарына жакпаган иш жасап коюп, кыргыздардын арасына келип башпаанектеп калган Абланын урпактарынан болгон деп айтылат. Кыргызстандын биринчи президенти А. Акаев жөнүндө да андай сөздөр айтылып, жазылып келгенин билебиз. Айрым изилдөөчүлөр анын түпкү теги казак болгону үчүн Жандосов менен Кожоновду колдогон деп да жүрүшөт (6). Бирок, маалыматтарга ылайык, анын түпкү атасы ХV- ХVI кылымдардын тегерегинде качып келсе, андан 7—8 муун өткөндөн кийинки урпагын «казак» деген туура эмес деп ойлойбуз. Анткени, андан 1, 5—2 кылымдан кийин кыргыздарды чаап, бир бөлүгү Чүйдө, Көлдө ж. б. жерлерде калып калган калмактардын тукумдарынын басымдуу көпчүлүгү кыргыздарга аралашып, ассимиляцияланып, сиңип кыргыз болуп кетпедиби. Алардын арасынан улуттук маданиятыбыздын сыймыгы болгон адамдар чыкты. Алар өздөрүн эч качан калмак деп эсептешкен эмес. Анын үстүнө дүйнөлүк практикада ырасталгандай, инсандын биологиялык теги чечүүчү мааниге ээ эмес, инсан кайсыл тилде сүйлөсө, ойлонсо, жазса, маданиятын өздөштүрсө, ошол этноско таандык болуп калат. Алсак, классикалык орус адабиятынын мыкты өкүлдөрүнүн дээрлик баардыгынын эле түпкү тектери башка этностордон чыккан, бирок алардын баардыгы орус акыны, орус жазуучусу деп эсептелет.

Биздин оюбузча, ошол убактагы фактыларга караганда, Р. Худайкулов качанкы этникалык тегинен мурда башынан ашкан амбициясынан, демилгени атаандаштарына алдырып жибергиси келбегенден улам А. Сыдыковдун тобуна каршы чыккан десе туура болот. Андай фактылар 1920-1930-жылдардагыдан гана эмес, Кыргызстан көз карандысыздыкка ээ болгондон кийинки саясый, маданий процесстерде деле негизги кыймылдаткыч күч болгонун өзүбүз деле көрдүк, күбө болдук.

Ал убакта улуттук маселелер боюнча РСДРПнын Бүткүлроссиялык VII сьездинде кабыл алынып, кийин РСФСРдин Эл Комиссарлар Совети жетекчиликке алган «Россия элдеринин укуктарынын Декларациясы», андагы «Право народов России на свободное самоопределение, вплоть до отделения и образования самостаятельного государства» деген Жобо жетектөөчү документ болгон (5:45). Ага акыл-эстүү, өзүн өзү сактоо инстинкти бар эч ким ачык каршы чыкмак эмес. Бирок, коммунисттик идеологияны кыйраткандар ага түз каршы чыгышпаган менен аны ишке ашыруудагы жаңылыштыктарга, мүчүлүштүктөргө, көбүнчө бурмалоолорго, обьективдүү жана субьективдүү жагдайларга басым жасоо аркылуу максаттарына жетишкендей эле, жогоруда аталгандар да; Тоолуу облусту түзгөнгө саясый, экономикалык жана социалдык шарттар ылайык келбейт. Ага аябагандай чоң суммадагы каражаттар керек, аны кайдан табабыз? Эл да даяр эмес, 1916-жылдагы окуялардан улам азыр жергиликтүүлөр менен славяндардын ортосунда душмандык маанай азая элек, кыргыздардын атынан сүйлөгөндөрдүн баары бай-манаптардын тукумдары, падышалык Россиянын жергиликтүү администрацияларында жол көрсөткүч, котормочу, болуш, айыл башчы ж. б. болуп кызмат кылгандар элдин эмес, өздөрүнүн Тоолуу облусун түзгөнү жатышат, кара кыргыздардын арасында башка улуттагылар да аз эмес, анда алардын тагдыры кандай болот? Анын үстүнө басмачылык да күчөп турат, мындай учурда шашкалаңдык кылуунун кажети жок, -деген аргументтерди жамынышкан.

Мында Рахманкул Худайкулов өзгөчө активдүүлүгүн көрсөткөн.

Ал 1922-жылы 29-декабрда РКП (б) БКга жиберген элдин атынан деп аталган докладдык катында жогоруда айтылган аргументтерден сырткары: «… образование особой Горной области из южной части Семиречья и 6 волостей Аулие-Атинского уезда Сыр-Дарьинской области, означает распыление, итак недостающих сил, оно сопряжено бесполезными тратами сил и громадными расходами… обьединяются 54 волостей, из них 19 являются совершенно разоренными в 1916-1917-гг., …отсутствуют необходимые помещения и постройки… Присоединение 6 волостей Аулие-Атинского уезда нецелобразно и ничем не оправдывается чисто по территориалным соображением-условиям. Между этими волостями и границей Семиреченской области имеется большой по своей занимаемой территории Меркенский район, населенный, главным образом, киргизами-кайсаками и русскими…. вся трудовая сознательная часть кара-киргизского населения энергично высказывается против образования этой области», -деген аргументтерди келтирген (10).