Хаар, хаар хаачыргыыр, сыарҕа маһа кыычыргыыр.

Агаша уларыйан хаалбыт.

Дьону кытта дьон курдук олоробун диэммин ити.

Һуу! Ити ыккардыгар нуктаан ылбыт эбит дуу. Ким эрэ саҥатын истэргэ дылы гыммыта. Эс, наһаа дии. Түһээтэ ини. Ат киһилии саҥарыан остуоруйа буолбатах, сууламмыт суланыан миистикэ буолбатах. Утуктаан быһа сытыйан хааллаҕай.

Тула өттүм тула хаар. Бүппэт хаар. Хаарыан хаар.

Киһи хараҕа саатар. Уута кэлэр. Хаар.

Бүтэһик эргиир. Бүппэт эргиир. Бүппэт…

Эмиэ! Влас сатанымаары гынным диэн хараҕын ньухханар. Бу иһэн аны эмиэ мунуо. Тугу эрэ атыны саныахха. Кыргыллыбыт баттахтаах Агашаны дуо? Сакааһынан санаабаттар. Туох эрэ үчүгэйи саныахха. Үлэттэн атыны. Ойохтон атыны? Ама, дьахтартан атын астык бу аан дойдуга суоҕа буолуо дуо?

Аралдьыйбатаҕа ырааппыт. Үлэнэн эрэ олорор үчүгэйгэ аҕалбат. Үлэттэн дьоллонор үйэ буолбатах быһыылаах. Эн үлэлээ-үлэлээмэ, кинилэр үлэлэрэ хаһан да бүппэт. Үчүгэйэ үллэн испэт. Үтүө бэйэлээхтэр үлэлэрин түмүгүттэн астынар үһүлэр. Ити баар аралдьыйбыта. Биир кэм биир. Ол да иһин үчүгэй үлэлээхпин диэн өҥнөр биир да милииссийэ суох. Инньэ диэбэттэр, ити үлэ син биир былдьаһык.

Арай, эмискэ атын үлэ көһүннүн? Эбэтэр букатын атын дьылҕалаах буоллун? Муҥун ытыыр милииссийэ биирдэ ах барар. Ити киһи ымсыырбат диир үлэтин эйэнэн туран биэрбэт. Эмиэ дьикти диэтэҕиҥ.

Хаар, хаар хаачыргыыр, сыарҕа маһа кыычыргыыр. Биир дьоло суох милииссийэ иннин хоту айанныыр.

Хаар, хаар хаачыргыыр, сыарҕа маһа кыычыргыыр. Биир дьон тэҥэ олорорун ордорон, бэйэтин суолуттан туораабыт тиһэх суолугар айанныыр.

Били этэр дэриэбинэлэрэ дьэ көһүннэ быһыылаах. Былаахтаах дьиэ диэки сыҕарыйан иһэр буоллахпыт.

Айан суолуттан туора турар дэриэбинэ чуумпута диибин диэн. Сөҕөн ыт да үрбэт. Ама бу барыта сымыйа чуумпу буолуо дуо?

Былаахтаах дьиэ бу кэллэ. Милииссийэ массыыната суох.

– Умуһахха барбыттара.

Тугу-тугу туойаллар, суута-силиэстийэтэ суох кистээри дьаһаналлар дуо? Влас аччыктаан дуу, сылайбыта таайан дуу дуу-даа курдук. Бу тухары сылдьыбыт суола этэ. Утуйбакка, амтаннааҕы аһаабакка. Итинэн буоллаҕына, биэнсийэҕэ тахсыыһы.

Хаһан Влас аһаан эҥин хараҕа сырдыар, дьыала дьиҥин төбөтө биллиэр диэри балайда бириэмэ ааста. Кинилэр хас буолаллар? Үүт уурар былыргы үйэтинээҕи умуһаҕы чинчий да, сибиинньэ көрөөччү өтөҕүн чүүччэй да, игирэлэри ыххай да. Бүргэс эрэйдээҕи өлөрбүт тэриллэрэ да элбээн таҕыста. Игирэлэр итирбиттэригэр оҕустаран дуу, аараттан алҕаска тутуллан хаалбыттар. Онтон атын Бүргэс сурахтыын сүтүө этэ. Тура тулаайаҕы ким сүтүктүөй? Төрүү дьиктилээх киһи быралгы баран да хаалыан сөбө. Ол Москубаны Москубанан барарыгар кимиэхэ да дакылааттаабатаҕа. Уонна урут күһүн-саас сири-дойдуну кэрийэ баран хаалар идэлээҕэ. Онно балыйан кыһаллыа суох этилэр. Арай, сибиинньэлэрэ сир-халлаан ыккардыгар хаалбыттарын дьиктиргиэ эбиттэрэ дуу. Ити хаһаайыстыба эҥин тэринэн, дьэ киһилии олорон испитэ ээ. Урукку өттүгэр киһи өйдөөбөт ыччата этэ. Баардаах буолуон сөбө да, көрө үөрэммит киһиҥ дьоҕурун соччо итэҕэйбэккин. Онон, дьыала алҕаска арыллан эрэр. Игирэлэр Бүргэскэ аараабыттарын ким билиэ этэй. Уолаттара сүтэ сылдьыбыттарын кырдьаҕас Халадьыастар тоҕо быктарыахтарай. Сыарҕа суолун айылҕа бэйэтэ өтүүктүө этэ. Туран-туран баран эмискэччи ириэрээччи.

Били чуумпуттан туох да ордубата. Дьон онон эрэ олорор курдук. Милииссийэлэр эбилиннилэр. Үс киһиэхэ кыайтарыа суох быһыы. Игирэлэр билиммиттэрэ бүрүчүөм, Бүргэс өлүгэ буолара быһаарыллыбыта бүрүчүөм – быһылаан биир эрэ буолбатах ээ. Киһи өйүгэр баппат быһыы. Бу тухары чуумпутук, туох эмэ баарын да иһин, бэйэ ыккардыгар быһаарсан син олорбуттара ээ. Кыра дьыала аайы тугун эмиэ милииссийэлэнэн диэн буолара. Хас охсуспуту, кыралаан кып гыннарбыты, түннүгү солообуту, ойоҕун кырбаабыты, бэл, хайа эрэ саарбах дьахтары атаҕастаабыты үҥсэн истэххэ, кимнэрэ ордор? Барыта миэстэтигэр өтүүктэнэн, милииссийэ субуоткатыгар кыттыһымына хаалан иһэрэ. Туох да буолбатаҕын курдук, уу чуумпутук олорбуттара. Бүгүн кэлэн биир-биир ол хостонон истэ. Ыйыттылар эрэ диэн, Халадьыастар сиэннэрин хас хардыыта ааҕылынна. Дьыала өссө дириҥиэх курдук чинчилэннэ. Үтүктүһэ-үтүктүһэ тылынан оонньоотулар. Кырдьаҕас Халадьыастар дьиэлэригэр бүктүлэр. Оҕонньордоох эмээхсини аһынар ааттаахтар да, кинилэр аһара атаахтатан итинниккэ тиэртилэр эҥин дэтэлээтилэр.