Бул милдеттерди Өзгөчө комиссия ийгиликтүү аткарган. М. Фрунзе Орто Азияга үч дивизия менен гана келсе, ал аны тез эле чоң армияга айландырган. Анын демилгеси менен ыктыярдуулардын А. Осмонбеков, К. Камчыбеков, Т. Эгембердиев, Ж. Саадаев, М. Масанчин, С. Күчүков, И. Токбаев жетектеген отряддары, дивизиондору түзүлүп, жергиликтүү элдерден кызыл армияга тартылгандардын саны 30 миңге жеткен. Басмачылыкка каршы күрөшкөндөрдүн мыктылары кийин Врангелдин аскерлерин талкалоого да катышкан. М. Фрунзенин кол башчылык, уюштургуч таланты гана эмес, дипломаттык жөндөмү да аябагандай чоң болгону ак аскерлер ээлеп алган жерлерде партизандардын отряддарын түзүп, Жети-Суудагы совет бийлигине каршы чыккан орус казактарды, Фергана өрөөнүндөгү басмачылардын башкы командачысы Мадамин бекти, Анжиандык корбашы Ахунжанды тынчтык жолу менен эпке келтиргенинен көрүнүп турат.

Комиссиянын жетекчилиги менен 1920-жылы 12-18-январда Ташкентте коммунисттердин интернационалдык конференциясы өткөрүлүп, анда комиссиянын мүчөлөрү аткарган иштери, аймактагы жалпы абал, жаңы бийликтин экономикалык, аскердик саясаттары жөнүндө баяндамаларды жасашкан. Конференцияда үч партияны бириктирип, бир коммунисттик партия түзүү жөнүндө чечим кабыл алынган (13:173—174).

Комиссия Орто Азиядагы элдерди сандарына, географиялык шарттарына жараша ажырымдатып, бөлүү боюнча алгачкы документтерди даярдоону да жетектеген. Алардын канчасы ишке ашкан, канчасы кийин саясый процесстерге жараша өзгөрүүлөргө учураган, алар түгүл алиге чейин ал Комиссиянын ишинин позитивдүү иштери жана кемчиликтери изилденип, иликтенип талдана элек. Биздин оюбузча, жалпысынан Комиссиянын ишине оң баа берсе болот. Ал жергиликтүү айрым жетекчилердин Орто Азиядагы элдердин баарын бириктирип биротоло бирдиктүү Түрк Республикасын түзүү жөнүндө демилгесин токтоткон (14:406). Эгерде Т. Рыскулов, Ф. Ходжаев, Бех-Иванов сыяктуулардын сунуштары өтүп, туруктуу Түрк Республикасы түзүлсө кыргыз, тажик, кара калпак сыяктуу майда элдер өз алдыларынча тилин, маданиятын сактап калат беле же кыпчак, найман, коңурат сыяктуу этностордой чоң элдерге сиңишип жок болуп кетет беле, ал тууралуу азыр так айтуу кыйын. Сакталып калган күндө деле элибиз, аймагыбыз азыркыдай болмок эмес.

ВЦИКтин Түркстан боюнча Өзгөчө комиссиясы РКП (б) БКнын Түркстан боюнча боюнча Бюросу түзүлгөнгө чейин же 1920-жылдын августуна чейин иштеп, анан ыйгарымдарын легитимдүү партиялык, мамлекеттик органдарга өткөрүп берген. Бюро түзүлгөндөн кийин РКП (б) БКнын анын ишин координациялоочу туруктуу орган түзүү зарылдыгы жаралган. Бул тууралуу В. Ленин борбордук органдардын директиваларынын, декреттеринин, токтомдорунун аткарылышын көзөмөлдөчү туруктуу комиссия түзүүнү сунуш кылган. «Небходимо наличие в Түркстане постоянного органа- представительство ВЦИК, Совнаркома и ЦК РКП, на которых должно быть возложено… ” (7:124).

Өзгөчө ыйгарымдары бар убактылуу Комиссиянын тажрыйбасы кийин элдерди ажырымдаштырып, ревкомдорду түзүүдө пайдаланылган.

Бүткүлроссиялык Борбордук Аткаруу Комитети 1921-жылы 11-апрелде Сыр-Дарыя, Жети-Суу, Фергана, Самарканд облустарынын, РСФСРдин Закаспий, Аму-Дарыя облустарынын базасында РСФСРдин курамында автономиялык макамда Түркстан Советтик Социалисттик Республикасын түзүү жөнүндө Декретин жарыялаган. Ошол эле күнү ВЦИКтин Түркстан иштери боюнча убактылуу комиссиясы да түзүлгөн (7:138—139).

Мамлекеттигибиздин кайра жаралуусунун

башталышы

Лев Толстой жогору баалаган, АКШнын улуу ойчулу Ральф Эмерсон «Тарых» жөнүндө эссесинде: «Любому факту или явлению всегда предшествует мысль; все факты живут сначала в разуме…, – дейт… Каждая революция сначала зарождается как идея в сознании одного человека; но когда та же идея приходит в голову другому человеку, целая эпоха вступает в решающий период своего развития. Каждая реформа- поначалу лишь идея в сознании одного, когда же она становится идеей в сознании другого, еще одна извечная проблема находит свое разрешение» (8:109—110).