Жатыс септік – «лежать, находиться», обозначает место действия

Шығыс септік – «выходить, исходить», обозначает точку исхода действия, возникновения, начала

Көмектес септік – «помощь, помогать», обозначает того или то, с кем совместно или при помощи чего совершается действие

Падежные вопросы в казахском языке имеют те же окончания, что и существительные, стоящие в этих падежах.

Атау септік кім? не? кто? что?

Ілік септік кімнің? ненің? кого? чей? чья? чье?

– ның, -нің, -дың, -дің, -тың, -тің

Барыс септік кімге? неге? қайда? кому? чему? куда?

– ға, -ге, -қа, -ке, -а, -е, -на, -не

Табыс септік кімді? нені? кого? что?

– ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті, -н

Жатыс септік кімде? неде? қайда? қашан? у кого? у

чего? где? когда?

– да, -де, -та, -те, -нда, -нде

Шығыс септік кімнен? неден? қайдан?

от кого? от чего? откуда?

– дан, -ден, -тан, -тен, -нан, -нен

Көмектес септік кіммен? немен? қалай? с кем? с чем? как?

– мен (-менен), -бен (-бенен), -пен (-пенен)

14 тапсырма

Прочитайте существительные, вспомните их значение (значения незнакомых уточните в словаре), просклоняйте:

әлем, аудан, аудармашы, бейбітшілік, дәлел, дәстүр, акімшілік, ахуал, атақ, азамат, арман, азаткер, азаттық, басшы, басылым, дәріс, дәрісхана, жиналыс, жол, жұмыс, көше, кітап, қағаз, қала, ғаламшар, ғаламтор, ғарыш, ғарышкер, оқулық, орындық, бірлік, сабақ, сөз, әңгіме, тапсырма, терезе, дерек, дәнекер, кәсіпкер, демеуші, достық, ел, елді мекен, елтаңба, елші, елшілік, еңбек, ереже, мемлекет, мақала, тәуелсіздік, аймақ, ақпарат, бөлме, бөлім, бұйрық, бет, парақ, орындық, бостандық, билік

Үлгі:

Атау септік (кім? не?) ай, күн

Ілік септік (кімнің? ненің?) айдың, күннің

Барыс септік (кімге? неге?) айға, күнге

Табыс септік (кімді? нені?) айды, күнді

Жатыс септік (кімде? неде?) айда, күнде

Шығыс септік (кімнен? неден?) айдан, күннен

Көмектес септік (кіммен? немен?) аймен, күнмен

Существительное получает падежное окончание по требованию глагола. Какой падеж чаще всего необходим глаголу?

Если речь идет о том, что с каким – либо предметом совершается действие, то существительное, обозначающее данный предмет, получает окончание – ны – ні (после гласных), – ды – ді (з, ж, л, м, н, ң, р, й, у), – ты – ті (после глухих и б, в, г, д). Данный падеж в казахском языке называется Табыс септік.

Табыс септік относится к глаголу и обозначает прямой объект, полностью охваченный действием. Существительные казахского языка в Табыс септік могут быть оформленными (шығарманы жазу) и неоформленными (шығарма жазу).

15 тапсырма

Из предыдущего упражнения выписать существительные в Табыс септік. Из данных глаголовтұр, отыр, жүр, жат,айт, ал, апар, асық, атқар, аудар, ауыстыр, аш, аяқта, бақыла, басқар, баста, бер, біл, жаз, жап, жатта, жина, жөнде, кешір, көр, көшір, күт, кір, кел, әкел, кет, әкет, қайтала, қара, қой, қолдан, қос, құрастыр, қысқарт, мақта, окы, орында, оян, өткіз, өшір, бар, сана, сөйле, тап, тексер, толтыр, түзет, түсін, тыңда, тірке, ұмыт, ізде, істе выбрать те, которые по смыслу требуют существительное в Т.с., составить словосочетания, перевести.

Үлгі:

өлеңді айт – спой песню

Как проявить иницативу? Как предложить свое участие в каком-либо действии?

Глагол в повелительном наклонении спрягается, то есть имеет 1,2,3 лицо единственного и множественного числа. Выглядит это так:

I. мен айтайын – давай/те я скажу – инициатива, предложение

II. сен айт – ты скажи – приказ, рекомендация

Сіз айтыңыз – Вы скажите

III. ол айтсын – пусть он скажет – делегирование действия третьему лицу