– Иә-ә, қалай еді… – Нар маңдайын ұстап, бір жайды есіне түсіріп әуреленді.

– Би, олар мына өлең-жырымен бабамызды аза тұтқан екен:

Жат жерді кезген Анарыс скифтерге оралды,

Туғандарын эллинше оқытуды қолға алды.

Алайда данышпанның тіл, ақылы кесір боп,

Қауырсынды сұр жебе арқасына қадалды…

Екеуі осы өлеңнің мән-мағынасын терең ұққысы келгендей біраз үнсіз жатты. Аздан соң Би:

– Со-ла-ай, – деді Нарды қоштап. – Эллиндер бабамызды әлемдегі жеті данышпанның қатарына қосып, оның айтқан қанатты сөздерін «Скиф осылай дейтін» деп ауыздарынан тастамай айтып жүргені де сол құрметтері емес пе.

– Би, сен сол жеті ғұламаны атап шыға аласың ба?

– Есімде қалса, қазір көрейін, – деді ол көзін жұмып. Ішінен қайталап, еске түсірді де, – көне замандық тарихтың атасы Геродот пен Страбон, Секст Эмпириктер өз еңбектерінде Анарыс бабамызды «Әлемдегі жеті ғұламаның» біріне жатқызыпты. Олар бабамызды Фалес, Солон, Периандр, Клеобул, Хилон, Биант, Питтактармен қатар атайды, – деді мақтанышпен.

– Анарыс бабамыздан қалған мына сөздер бүгінгі заманымызға да келеді емес пе: «Ең ақылды адам – ел билеуден аулақ болған адам», «Татымсыз мың досың болғанша, татымды бір досыңның болғаны артық», «Базар – бір-біріңді алдауға, тонауға әдейі жасалған орын», «Бір ғажабы, Элладада жарысқа өнерпаздар түседі де, оларға өнері жоқтар баға береді», «Элладада мені ақыл-парасат қорғап еді, өз елімде қызғаныш құрбаны болдым…»

– Иә – ә, – деп күрсінді Би. – Бабамыздың қызғаныш құрбаны болғаны қандай қиянат!

Дәл осы кезде олардың жанына танауы делдиіп Ер келді. Ол қолындағы сөмкесін орындыққа қойды да, жейдесінің етегін ышқы-рынан шығарып, желпінді:

– Ой, мына күннің ыстығын-ай, терлеп, пысынап кеттім ғой. Ана «Сарыағашты» берші, аңқам да кеуіп кетті.

– Іздегеніңді таптың ба? – деді Нар «Сарыағаш» минералды суын Ердің қолына ұстатып жатып.

– Біз таппай қоямыз ба. Біздің үйдің үстіңгі жағында екі орамнан кейінгі көшеде тұратын Мұрат бар емес пе. Соның әкесі инкассатор ғой. Әкесінің ескі броножилеті бар екен, соны алып келдім, міне, – деп, сөмкені ашып көрсетті.

– Ой, бәрекелді! – деді Би қуанғаннан.

Үшеуі әдеттегідей жұдырықтарын түйістіріп, бір-біріне қарап жымыңдасты.

– Енді сәтін салса, ертең таңертең сапарымызға аттанайық, – деді Нар алақанын ысқылап.

– Иә, сәтін салсын.

***

Ертеңіне күн ұясынан шыға ағайындылар сауыт-саймандарын киіп, жол қапшықтарын арқаларына асынып, «Ерлік алаңына» келді.

– Біз сонда ертедегі Қара теңіздің солтүстік батысындағы Днестр өзенінің сағасынан шығуымыз керек қой? – деді Нар бауырларына қарап.

– Геродоттың жазуынша, Анарыс бабамыз өмірінің соңғы кездерінде жан-жағы ну орманды, тау-тасты Гиллея шатқалында тұрыпты ғой.

– Кәне, картаны берші, – деді Би Нарға қарап.

Нар қойын қалтасынан картаны алып, керекті бетін ашып, жазып көрсетті. Би картаға үңіліп қарады да:

– Днестрдің сағасы шамамен отызыншы бойлық пен қырық алтыншы ендіктің қиылысқан тұсында екен. Ендеше «Кеңістік сағаттарыңды» 30-ыншы бойлық пен 46-ыншы ендікке туырлай-сыңдар. Ал, уақыт көрсеткішін біздің дәуірімізге дейінгі 555 жылға белгілеңдер.

– Белгіледік, – деді бауырлары бір шамадан кейін қабаттаса.

Үшеуі келісіп алғандай оң қолдарын кеуделеріне қойып, әдеттегі ұрандарын екпінмен айтады:

Біз – Тұранның ұлдарымыз,

Ерлік – басты ұранымыз!

Жорыққа сай, дайынбыз,

Текті елдің қыранымыз! —

деп, қолдарындағы сағаттарын «сырт» еткізеді.

***

Біздің заманымызға дейінгі 555 жыл. Ағайынды үшеуі аласа бұталар сирек өскен төбесі таз биік жотаның жонынан шыға келді.

– Ой, қандай тамаша! – деді Би жан-жағына барлай қарап. – Айнала атырап алақандағыдай көрінеді. Құдды жаңа жаралып жатқан тіршілік енді оянып, өзің сол жердің кіндігінде тұрған-дайсың.