– Тохтоо! Тохтоо! Ытыахпыт!

Валерий көбүөхтэс буолбут атын тохтоло суох кымньыынан сабаата.

– Тохтоо!

Эмискэ үрдүнэн, ойоҕоһунан суйуласпыт ыйылас тыастар иһиллээттэрин кытта толоон кытыытынааҕы тоҥ тииттэр сиритэ ыстанан таһырҕастылар. Валерий, ньыкыйа түһээт, “буулдьалар…” диэн өйдөөн эрдэҕинэ кэннигэр саалар тыастара дэлбэритэ бардылар. Сыарҕа эмиэ тыа иһигэр ньимис гынна. Ол да буоллар куотарга эрэмньи аччаата. Эккирэтээччилэр лаппа чугаһаатылар. Валерий ата төрүт уҥа быһыытыйда, сэниэтэ суоҕунан өкөчөҥнүү сатыыр. “Аныгыс ытыыларыгар бэйэбин ытыахтара биитэр ситэн тутан ылыахтара, – диэн кини ыксаата. – Тыыннаахтыы бэриниэм суоҕа. Син биир өлөрүөхтэрэ. Ол кэриэтин үгүстэн үгүс охтуо, аҕыйахтан аҕыйах… Биирдэстэрин эмэ сууллардахха, атыттара, баҕар, дьулайан эккирэтиэхтэрэ суоҕа… Чэ синэ биир…”

Валерий саатын харбаан ылла, бэлэмнэнэн кэннин хайыһан истэ. Эккирэтээччилэр, ойуур тоҕойун эргийэ көтүтэн, көнө суол төрдүгэр утуу-субуу кутулла түстүлэр. Валерий бастакы киһини, ол киһи түөһүгэр туох эрэ кытарарын, сыалыгар киллэрээт, чыыбыһын тарта. Саата эстибитин өйдүөн иннинэ били киһитэ атыттан таҥнары хойуоһунна. Кини, кэнники булумахтаспыт аттары, дьоннору туһулуу-туһулуу, үлүбүөй утуу-субуу төлүтэ тардыталаата. Суол эргийиитигэр туораан иһэн эрэ тула өттүнэн буулдьа сырдыргыырын биллэ. Тииттэр хаххаларыгар киирэн баран, бинтиэпкэтигэр саҥа обуойманы угунна, бэргэһэтин сэгэччи анньынан үөһэ тыынна. “Көрдөөбүккүтүн ыллыгыт ини…” – диэн өһүөннээхтик ботугураата. Эккирэтэр дьон били доҕордоро табыллыбыт сиригэр тохтоотулар быһыылаах, тыастара иһиллибэт буолла. Валерий, сир ыла охсоору, муоһатын үрдүгэр түстэ. Маҥнай муоһатынан, онтон кымньыытынан үрүт-үрдүгэр сабаата. Онуоха ата, уруккутун курдук, хардыытын түргэтэппэтэ. Хата ордук бытаарарга дылы гынна. Валерий, нууччалыы маатырылаан үөхсэн бардьыгынаат, кымньыытын далайан самыыга түһэрэн эрдэҕинэ, ата итирик киһилии уҥа-хаҥас байааттаҥнаан ылла уонна сүүрбүтэ сүүрбүтүнэн иһэн суол кытыытыгар, хаарга, умса баран түстэ. Валерий, соһуйбучча дуу, көбүөхтүү сытар ат самыытын иккитэ-үстэ кууһуннарда. Туох-ханнык буолбутун ол эрэ кэнниттэн өйдөөтө быһыылаах: суолу туора тардыллыбыт сыарҕатыттан чигдигэ ыстанна.

Ат хаҥас түөһүттэн итии хаан өрө тыган буруолуур. Уҥа быттыгын анныгар хаар эмиэ өһөҕүрэ хараарбыт. Кырыарбыт ойоҕоһо түүрүллэ-түүрүллэ дьигиҥниир. Валерий, туруоруон баҕарбыттыы, ат төбөтүн эргилиннэри тарта уонна, кыһыҥҥы буһурук халлаан күлүгүн түһэрбит, умуллан эрэр мэндээркэй хараҕы көрөөт, ыһыктан кэбистэ. Итиэннэ, суолга ойон тахсан, иннин диэки тэбинэ турда. Ат туох-баар күүһүн мунньунан төбөтүн өндөтөн иччитин көхсүн ааттаспыттыы батыһа көрдө. “Истээрэй…” диэбиттии, иһин түгэҕиттэн аҕала сатаан иҥэрсийбитэ буолла да, биир да дорҕоон айаҕыттан тахсыбата. Тураары гыммыттыы, тыынын былдьаһан үнүөхтээтэ уонна, аа-дьуо нуоҕайан, төбөтө хаарга батары түһэн барда…

Сыарҕалаах ата көстүбэт буолбутун эрэ кэннэ Валерий саатын сыарҕатыгар хаалларбытын өйдөөтө. Абатыттан кыланан ыллар да, төннүөн дьулайда. Икки хараҕын саба түһэр көлөһүнүн туора соттон кэбиһэ-кэбиһэ, тохтоло суох иннин диэки сүүрэн истэ. Сотору суол ойоҕоһугар кыракый алаас көһүннэ. Анараа саҕахха быыкайкаан кыстык угун саҕа балаҕан үөлэһинэн күөх буруо унаарыйар. Бэттэх, суол чугаһын диэки, күөл баар быһыылаах: сүөһүлэр тоҕуоруспуттар. Валерий өйүгэр суол устун бардахпына субу сотору ситэ баттаан ылыахтара диэн санаа кылам гынна. Соччо тугу да быһаарына илигинэ атахтара бэйэлэрэ күөл диэки барар ыллыгынан туораан таҕыстылар.

Үтүрүһэ-үтүрүһэ уулуу турбут ынахтар сиргэнэн үрэл гына түстүлэр. Валерий манна тохтоон тыынын ылан эрэ баран биллэ: саҕынньахтаах иһэрин, ол иһин олус көймөстүбүтүн, тириппитин. Кини саҕынньаҕын устан элитэн иһэн кэннигэр кыраһа хаарга кэлбит суола дьэргэйэ сытарын көрөн, уолуйан, хайыан да билбэккэ турда. Ол туран уулаан бүтэн ойбон аттыгар салбанан сыраана сынньылыйбыт чурумчулаах оҕуска хараҕа иҥнэ түстэ. Көрүөх бэтэрээ өттүнэ кини оҕус үрдүгэр ыстанан таҕыста, муоһугар эриллибит быатын өһүлэ тарта уонна балаҕан кэннигэр сэндэҥэ тииттэр быыстарыгар көстөр дал диэки сүөһү орох суолунан салайан тиҥилэхтээн кэбистэ. Оҕус улгумнук ходьоҥолообутунан барда.