Учуутал оҕотун эрэ иһин көрсүө дэнэр, илибирээн тахсар Испирдиэҥкэ, ол саҕаттан баппат батаҥа Бааска уол. Бу эргин икки Бааска баара. Бэрдинэн биллээччитэ көннөрү Бааска, дьиикэйгэ тиллээччитэ мара диэн сүрэхтэммитэ. Yчүгэйэ наар үчүгэйгэ таласпыт, мөкүтэ аллара сурулуу турбут. Олоҕуҥ укулаата оҕо сааскар ууруллар буоллаҕа. Эҥин дьон эҥэрдэһэн эрииһилэр. Тоҕо да биир кэмҥэ түбэһэ эргиллибит бэйэлэрэй? Туох быатыгар?

-3-

Сайын сайына өтөн син куйааһырда. От-мас өрүһүспүттүү үүнэр аакка барда. Дьиэ таһынааҕы хаптаҕас номнуо кытаран эрэр. Yүлүйэ иһирдьэ-таһырдьа тэпсэҥнээн күнү билбэккэ аһарар. Бүтэ-оһо охсон сир астыан эҥин баҕарар. Биирдэ Бороскуойдуун бу эргин сылдьан дьэдьэннии түспүттэрэ. Оччону амтаһыйан баран сытыа дуо – ыраатыан санаталыыр да, көлөлөөх көстүбэккэ атахтаата.

Чуумпу диэн, дьэ, манна дэлэй. Араадьыйа да айдаарбат, массыына да ааспат. Биирдэ эмит Сандал «норообото» бу уулуссанан өссө ким эрэ сылдьарын биллэрэр. Ол аайы Бороскуойдуу түннүгэр сүүрэн тиийэр. Мас быыһынан оччолоох көстүбэтэр да. Уонна эмээхсин ытырыык дэнээччи ыта хам-түм үрэн моргуйан хас киһи ааспытын, эмээхсиҥҥэ аараабытын үҥсэр.

Күүлэ аана кыыкынаата. «Айалыырынан» сылыктаатахха Бороскуой быһыылаах. Кини кэннэ уонна ким буолуой.

– Былыт ыган эрэр. Эмиэ ардаан эбэрэ буолуо. Дьэ, моһуок.

Эмээхсин итиэннэ чэйдиэн иннинэ тахсан бэрт.

– Моһуок, моһуок диэтэҕиҥ, – тугу эрэ этиэ буолуо эппэт курдук, – Дьэ, дьиэҕэр кэлэн баран тугу түһээтиҥ?

Yүлүйэ бу дойдуну булуоҕуттан утуйан абыранна. Сыллааҕы сылаата тахсар буоллаҕа. Түүллээх бэйэтэ сытта да хараҥаҕа тимирэр, тугу да көрбөт.

– Ии, оттон бэрт дии. Сорох ону-маны түһээн байар. Эчи, киһи онтун тойоннуон да саллар. Тугу биттэнэрим буолла… Дьэ, моһуок, – Бороскуой «моһуогуттан» атыны тугу да быктарбат.

Ол эрээри, хаһан чэй оргуйуор, иһиллиэр диэри иһигэр тута сылдьыбытын син кэпсээтэ.

– Били, иһээччи Иэлэ баара дии. Ол эрэйдээх аҕыйах сыллааҕыта өлбүтэ. Утуйа сытан баран хаалбытын уола кимиэхэ да эппэтэх. Кэм да иһэн иирэ сылдьыбыта. Мин мэнээк үктэммэт ыалым этэ. Туох эрэ наадаҕа тахсааччы буолан быстарбытым. Сыт баарын үрдүнэн киирэн ааһа турбутум, һыы, саныахпын да саллабын. Ол кэннэ сүрэхпинэн буорайа сыспытым. Балыыһаланан эҥин киһи буолбутум. Оттон Иэлэни нэһиилэ тэрийэн атаарбыттара. Бу диэки ама да киһини харайарыҥ манан дьыала буолбатах. Уола Лааһар сол дьиэтигэр олорбутун курдук олорбута. Тугу аһаан-үссэнэн сылдьаахтаабыта буолла. Хаһан эмит холтууралаан дуомнаатаҕына сонно мэлитэрэ. Ол сордоох дьиэтигэр ыйанан кэбиспитин эмиэ инньэ хойут булбуттара. Силиэстийэ эҥин кэлиэ дуо, ирдэһэр да суоҕа. Ийэтэ да, бэйэтэ да моһуоктук өллөхтөрө дии. Ис дьиҥин ким да билбэт. Дьэ, ол дьон миигин буулаатылар… Быһааскыттан түүлбүттэн арахпаттар. Сылдьыспатарбыт да туох да өспүт суох этэ. Онтон ыла бу уулусса ордук иччитэхсийдэ. Кинилэр дьиэлэриттэн салгыы суол омооно да оһон эрэр.

Иэлэлээх дьиэлэрэ кинилэртэн субу турар. Муннукка.

– Кэпсиэ суохпун кэпсээтим дуу, хайдах. Кэлин аанньа утуйбат буолан хааллым. Санаабыттан да арахпаттар, – Yүлүйэни кучуйуон баҕарар быһыылаах.

Yүлүйэ дьиэтигэр тэһийэр ахан. Эмээхсини аһыннар да, ыалга хонорун уруккуттан ыарырҕатар. Уонна куораттааҕы хоһунааҕар манна киэҥэ-куоҥа, салгыннааҕа – бачча дэлэйтэн тоҕо тахсан биэрдэҕэй.

-4-

Бороскуой борогунуоһа сөп эбит. Былыт ыга сатаан баран бу барыйан кэллэ. Күнү күөйдэ. Онтон отой да сүтэрдэ. Тыалырда. Сандаарыс гынаатын кытары этиҥ этэн лүһүгүрэттэ. Уордайбыт халлааны Yүлүйэ уоран одууласта. Ыар көстүүгэ да кэрэни була сатаата.

Манна кэлэн наҕыла дьикти. Куораттааҕы кэмэлдьитэ кэлсибэтэх дуу, хайдах дуу – киһи сөҕүөн курдук сөрү-сөпкө дьаһанар. Бэл, санаа аны аалбат – бу холкута, чуумпута. Барытын аа-дьуо сылдьан гынар. Кыйыттар диэн тугун умнан да эрэр быһыылаах. Ээҕин этитээри этиҥ эргийэн кэлэ-кэлэ тачыгырыы сатыыр. Биһиги киһибитигэр ол көннөрү тыас эрэ. Ол иһин дуу, сотору буолаат быыһа суох былыт көһөн хаалла. Этиҥ эрэ, ыаҕастаах уунан куппут ардах эрэ – халлаан ырааһынан көрөн кэбистэ.