– Бэйэ киэнигэр сүрэҕириминэ, – Дьаллай быһааран кэбиһэр.

Кумааҕы Күтэр кинилэр диэки хайыстаҕын ахсын кыраабылын угун күөрэҥэлэтэр, мустаҕа буолан дайбаммахтыыр. Ыраахтан кини эрэ үлэлиир курдук көстөр. Устунан Дьаллайдыын кыраабылларынан дайбаһан бараллар. Сотору Дьааска кыраабылын уга аны тостор тыаһа иһиллэр. Дьэ, отчут да бөҕөлөрө.

-12-

Кинилэртэн чугас биир өтөх оҕотугар Момуой аалан оттуур. Урут кыттыһан оттуур буолара. Тыла бэрт, үлэни атахтыыр диэн дьоно үүрбүттэр этэ. Быыччыга, бытаана бэйэтин киэнэ. Барыы буолла да: «Барыы дьурхаана буолла да, барыта ыксал», – диэн хара ааныттан кыыһырбытынан барара үһү. Yөхсэ-үөхсэ үлэлээн өнүйбэккин. Чэй өрөөччүлэрэ кини. Чэйэ оргуйан иһиэ баара дуу – ол кэтэһиитэ кыайбыт. Биир субурҕаны устар күнү быһа чөмчөппүтүн улахан сах гынан олорунан кэбиһэрэ үһү. Дьон үлэлии бөҕө сылдьар. Көрдөхтөрүнэ – саах тэллэйэ итиннэ—манна үүнэн олорор үһү. Билигин туспа баран абыраннаҕа. Ким да ыксаппат-хайаабат, барытын аа-дьуо сылдьан бүтэрэр.

Аҕыйах хонуктааҕыта Момуой ачыкытын сүтэрэн иэдэйдэ. Аанньа көрбөтөр да хотуурунан иннин хоту харса суох дайбаан истэ. Туох баар талаҕы, маһы барытын таарыйа солоото. Кымырдаҕастар бирэмиидэлэрэ салгыҥҥа биирдэ баар буолан хаалар. Мөлүйүөнүнэн кымырдаҕас кумаар аармыйатыгар кыттыһан ылар.

Саҥа дайбаан иһэн чэй өрө тахсар. Мас көстөн быстыыһы дуу, көһүннэҕинэ да инчэҕэй, уу буоллаҕына сытыйбыт – айа да айа. Чэйэ кэм да аа-дьуо оргуйар. Элбэҕэ да бэрт – бүтүн солуурга өрүнэр. Сири аһатар, уокка ас кээһэр кэлииһи дуо, бэйэттэн ордорон. Ыта эрэммэтэр да ээр-сэмээр иччитин маныыр. Киһитэ киниэхэ көхсүнэн буолан олорон аһаан лабыйар. Тот бэйэтэ эбии тотор. Итиччэ симнибит киһи хайаан үлэлиэй. Ас иҥиэхтээх, сыта түһүллүөхтээх. Уонна дьэ киэһэ тугу лахсыйыан өйүгэр сааһылыыр. Онтун ыас гынан ыстыы сытан утуйан хаалар. Кини уһуктуор диэри күн арҕаалаата. Иччитин оннугар ыта долгуччу үүммүт от быыһынан бэркэ сүрэҕирэн сүүрэкэлээтэ. Киһитин хотуурун суолун салгыы орох оҥоро сатаата.

Отой да утуйардыы утуйуоҕун тыал түһэн оту-маһы аймаан уһугуннарда. Момуой үөхсүбүтүнэн ойон турда. Хантан эрэ эмискэ баар буолан хаалбыт холорук охсубут отун өрө ытыйан таһааран эрэр эбит. Момуойуҥ холоругу кытары хокуосканан киирсэр киһи буолла. Онтун быыһыгар мэлииппэлииргэ дылы, эмиэ да маатыралаан субурутар:

– Уочча наас, Иза өссө… Б..! Дь..! Бар, киэр буол! Наа немеси…

Холорук кэлэйбиттии кэхтэн хаалла, атын сир диэки халбарыйан биэрдэ.

– Уу хара накаас! Абам да эбит, оппун сөрөөн илдьэ барда дуу, хайа сах дуу? Дь.., бу ыт онно эбии-сабыы буолан оту үлтү тэпсэн кэбиспит. Дьэ, бэйикэй уус, эйиэхэ саахтаан эбэн бэрт, – ытыгар туттар саамай улахан накаастабыла ити.

Хайдаҕын да иһин от үлэтин «дьурхаана» саҕаланнаҕа. Yөхсэрэ үөхсэр, иһигэр үөрэр. Окко киирии сүпсүлгэнэ, отуу чэйин дыргыл сыта, ыһык алаадьытын минньигэһэ. Бу кэми кэтэһиинэн эрэ олорор курдуккун.

Саха сахата өтөн Момуойуҥ да иһигэр үөрэр быһыылаах – барбах киҥинэйэн киһиҥ өссө ыллыыр. Кумаар дыыгынааһына, күлүмэн саҥата, Момуой ырыата сайыҥҥы дьикти мөлүөдьүйэ буолан иһилиннэ. Хонноҕо аһыллан киһибит син үлэлээмэхтээтэ. Күн киэһэрдэ. Дьиэҕэ барыы «дьурхаана» бу кэллэ.

Сайын Халдьаайыга үчүгэй даҕаны.

-13-

Күн буоллар киирдин, дьон баҕар утуйдун – Сандал таһыгар сабараанньа. Бэҕэһээҥҥилэртэн бары кэриэтэ бааллар. Бааттаах кэм да быраканьыардыы сырыттаҕа. Уонна Мэнээктэрэ сол да суох.

– Бу от саҕана аны киһи көрдөөһүнүн дьурхаана буолуо, – Момуой саҥарыахха эрэ диэн саҥарар.

Халдьаайыга ким ханна сылдьара, тугу гыммыта тута биллээччи. Ол иһин бэҕэһээ бииргэ арыгыласпыт киһилэрэ ууга тааһы бырахпыт курдук сүппүтүттэн дьиксиннилэр.