Қорғау стратегиясын дұрыс құру үшін клиенттің қорғаушыға барлығын сол қалпында айтып бергені тиімдірек. Менде бұрынғы салық қызметкерін алаяқтық үшін тартқан бір іс болды. Ол бұрынғы әріптесіне беру үшін кәсіпкерден ақша алған. Менімен әңгімелесу кезінде ол бұл фактіні жоққа шығарды. Сондықтан қорғаныс стратегиясы оның кінәсіздігін барлық жолмен дәлелдеу болды. Тек тергеудің соңына қарай маған оның жәбірленушімен сөйлескен аудиожазбасын тыңдауға рұқсат етілді, одан клиентім салық қызметкеріне аудару үшін ақшаны шынымен де алып кеткені анықталды. Жарты жолда қорғау шебін өзгертуге, жәбірленушіге өтемақы төлеуге, прокурордан процестік келісім түрінде процессуалдық келісім жасауды сұрауға тура келді. Бірақ тым кеш болды, прокурор қыңырлық танытып, бізбен бұл процессуалдық келісімді жасасудан бас тартты. Алайда, менің ойымша, кінәні мойындау туралы мәміле жасау үшін ҚР ҚПК 612 және 613-баптарында көзделген барлық критерийлер болғанымен, прокурордың мәміледен бас тартуы негізсіз болды. Бірақ мұнда, олар айтқандай, тергеу барысында белсенді қарсылыққа байланыс- ты прокурордың дұшпандығын көрсететін психологиялық аспект көп. Мұның бәрінің алдын алуға болатын еді, өйткені тергеудің басында прокуратурамен келісуге және қылмыстық қудалауды тоқтату үшін салық қызметкеріне қарсы куәлік беруге мүмкіндік болды. Жалпы, сот клиентіме ең төменгі жазаны берді, 6 жылға бас бостандығынан айырудың орнына клиентке 2 жыл тағайындады. Көріп отырғаныңыздай маған клиент алдымен шындықты айтқанда оқиғалардың даму сце- нарийі басқаша болуы мүмкін еді.

Экономикалық істердің, жалпы қылмыстық істерден айырмашылығы, көп уақытты қажет ететінін есте ұстаған жөн. Көбінесе істер бірнеше жылға созылады, ондаған, тіпті жүздеген томдар жиналады. Мысалы, салық төлеуден жалтару тура- лы істер бойынша айыпталушылар тергеу кезеңінде түрмеде отырмайды. Әрине, егер іс ұйымдасқан қылмыстық топқа қатысумен байланысты болмаса. Дәл қазір мен бір іске қатысудамын, онда менің қорғауымдағы адам ұйымдасқан қылмыстық топ құрамында салық төлеуден жалтарған деп айыпталуда.

Бірақ егер іс клиент үшін оның күдікті ретіндегі мәртебесі туралы жариялаумен және сотқа дейінгі тергеудің аяқталғаны туралы хабарлаумен аяқталса, онда тергеушіден істі электронды түрде ұсынуды, сондай-ақ клиенттен оны суретке түсіруді сұрау керек. Көбінесе тергеуші бір істі қорғау тарапына электронды түрде ұсынады, ал сотта жаңа дәлелдер, басқа тізімдеме, қорғаныс өтініштерінің болмауы немесе тіпті қылмыстық істің әртүрлі көлемдері анықталады.

Іспен мұқият танысып, бұзушылықтарды екі санатқа топтастырған жөн. Біріншісі – процессуалдық бұзушылықтар. Мысалы, жауап алынатын адамдардың қолының болмауы, егер іс қазақ тілінде болса, қазақ тіліне аудармасы, күдіктінің қаулысымен танысу, оны алғаннан кейін сараптама тағайындау, жедел-тергеу тобының құрамына енгізілмеген адамнан жауап алу және т.б. Екіншісі – дәлелдемелер жоғын көрсететін материалдық құқық бұзушылықтар, атап айтқанда, аудит, сараптамалардағы ақаулар қажет болған жағдайда тауарлық- материалдық құндылықтардың болмауы.

Әдетте істі алғаннан кейін мамандарға жүгінемін және олардан іс бойынша жүргізілген мамандар мен сарапшылардың қорытындыларына шолу жасауды сұраймын. Содан кейін тергеу органына қайта комиссиялық сараптамаларды тіркеу және тағайындау туралы өтінішхат жолдаймын. Тергеу судьясы арқылы қайталама комиссиялық сараптама тағайындауға қол жеткізген бір ісім болды. Сотта жүргізілген осы сараптаманың арқасында клиент аса ірі залал келтірген салық төлеуден жалтарғаны үшін үшінші бөлім бойынша 7 жылға бас бостандығынан айырудың орнына екінші бөлім бойынша айыпты деп танылып, рақымшылық бойынша іс қысқартылды.