–Mənim imkanım var ki, sakitcə işlərimlə məşğul olum. Bunun məntiqi nəticəsidi ki, mən konservatoriyaya daxil oldum. Bütün bunlar üçün, göstərdiyin həqiqi köməyə görə sənə ürəkdən təşəkkür edirəm və bunun üçün sənə borcluyam. Bu arzumun yerinə yetməsi üçün sən rahatlığını, həmçinin, sağlamlığını qurban verdin. Görəsən bacara biləcəmmi, sənə minnətdarlıq edim?”

Bu, məktub 1914-cü ildə yazılıbdı. Həmin zaman gənc Üzeyir musiqi təhsilini konservatoriyada davam etdirmək üçün Peterburqa gəlmişdi. Hadisələri bir qədər qabaqlayaraq demək olar ki, müğənni Müslüm Maqomayev, sanki babası bəstəkar Əbdül-Müslümün prototipi olmaq məqsədini qarşısına məqsəd qoymuş və bütün həyatı boyu bu istiqamətdə hərəkət etməyə üstünlük vermişdi.

“Babam, həm dostluq, həm də, ürəkdən səmimi jest etməyi bacarıbdı. Bizdə çox az adam tapılar ki, “Koroğlu” süjetinə operanın yazılması ideyasının eyni vaxtda, həm Maqomayevə, həm də Hacıbəyliyə gəlməsini bilsin. Nə vaxt ki, babam, bu barədə öyrənir, həmən opera üçün yazdığı partituranı cırıb atır və deyir:

Üzeyir yaxşı yazar.

Buna rəğmən babam, həm də xoştəbiətli insan olubdu: dostu Üzeyirdən fərqli olaraq yaxşı kef çəkməyi xoşlayıbdı. Nə vaxt ki, günah sahibi Zülfüqar Hacıbəyli “kef çəkmək üçün” o zaman ki, taksi-fayton ilə babamın arxasınca gəlirdi, onlar qayğılı sifət göstərib nənəmi aldatmağa çalışırdılar, guya ki, teatrda musiqi ilə bağlı təxirəsalınmaz iş var. Ancaq fayton, onların arxasınca əl yelləyən Baydagül xanımın görmə əhatəsindən çıxan kimi istiqamətini dəyişirdi və Bakı aktyorları, aşıqları, xanəndələri, musiqiçiləri yığışan sevimli restorana səmt götürürdü.

Deyilənlərə rəğmən, babam həmin vaxt yaxşı qazanıbdı. O, məktəbdə müəllim işləyib, yaxşı pul alıb, məhz buna görə də yalnız özü kef çəkmirdi, həm də dostlarının yerinə, əsasən də, restoranda masa arxasında əyləşən imkansız musiqiçilərin yerinə hesab verirdi. Yaxşı yeyib-içdikdən sonra restoranın sahibindən tapançanı götürüb keçmiş Amerika barlarındakı kovboylar kimi boş butulkaların boğazlarını nişan alırmış. Restoranın sahibi buna etiraz etmirdi, çünki Maqomayev onun pulunu artıqlaması ilə ödəyirdi. Buna görə də o, Müslüm bəy idi!”

Azərbaycan ədəbiyyatına qəhrəmanlıq dastanı kimi daxil olan Bəstəkar, bu operanı eyniadlı dastan əsasında 1916-cı ildə yazmağa başlamış, əsər 1919-cu ildə səhnəyə qoyulmuşdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə tamaşaya qoyulan bu opera Əbdül- Müslüm yaradıcılığında ən mükəmməl əsər hesab olunur. “Şah İsmayıl” əsəri AXC dövründə ilk opera olmaqla bərabər, həm də həmin zaman Azərbaycan peşəkar musiqisinin tərəqisində əhəmiyyətli rol oynamış, onun ən vacib nöqtəsini düzgün nişan vermişdi.

“Şah İsmayıl” operasının birinci redaksiyasında muğamat improvizasiyaları Üzeyir Hacıbəylinin ilk operalarında olduğu kimi əsas yeri tuturdu. Soz yox ki, bəstəkarın bu üslubda opera yaratmasına əsaslı səbəblər var idi. O zaman Azərbaycan tamaşaçılarının mürəkkəb opera formalarını dinləməyə hazır olmadığını və musiqili teatra yenicə cəlb olunan xalqın zövqünə yaxın olan musiqiyə müraciət etmənin zəruriliyini Əbdül- Müslüm nəzərdə tutmaya bilməzdi. Maqomayevin “Şah İsmayıl” operasının üç redaksiyası mövcuddu. 1930-cu ildə Əbdül- Müslüm operanın üçüncü redaksiyasını yaradıb. Həmin redaksiyada musiqi materialı əvvəldən sona qədər notla yazılmış şəkildə təqdim olunur. Maqomayev klassik operanın bütün əsas formalarından -ariya, ansambl, çoxsəsli xor, həmçinin, Azərbaycan musiqisinin incilərindən sayılan zərb muğamlarından “Kəsmə şikəstə” və “Qarabağ şikəstəsi”ndən, ümumiyyətlə, milli musiqinin bütün janrlarından məharətlə və yüksək sənətkarlıqla istifadə etmişdi…” (one)