Mayday Венера Петрова

«В нашей далёкой от

совершенства жизни должно быть хоть

чуточку бесполезного. Если

всё бесполезное улетучится, жизнь потеряет

даже своё несовершенство».

Харуки МУРАКАМИ.

Фантомаска билигин синэ биир. Туохха барытыгар бэлэм. Маҥнай көннөрү өсөһөн үөрэҕин көтүтэрэ, баарын биллэрэ сатаан баппат аатырара. Куһаҕаны барытын да боруобалаан көрүөх курдуга.

Атын оҕолору дьонноро үчүгэй аҕайдык кэһэтэ түһүҥ этилэр. Ол кэннэ сүүрэн-көтөн өтүүктээн кэбиһиэ этилэр. Кини ийэтэ кыһаллан бэрт. Атыттар курдук айдаарбат-хайаабат, бобо-хаайа сатаабат. Хата, төттөрүтүн тэптэрэн биэрэргэ дылы. Дьиҥинэн, кыыһын баҕатын барытын толорор. Этиэ эрэ кэрэх, ылан биэрэр. Үчүгэйэ дьикти – баҕарбытыҥ барыта баар буолан иһэр. Хаата наада – биир тыла суох дьиэтин дуомун туран биэрэр. Бу тухары Фантомас сиэлин-кутуругун барытын аһатан кэллэ. Акаары мамашалаах кыыс атаһын-доҕорун ахсаана чопчу биллибэт. Уларыйа сылдьар уолаттар, кэлэр-барар кыргыттар сорох-сорохтор кимнээхтэрин бэйэтэ да билбэт ини. Кэлбит кэлэ турар. Сотору мавзолейга курдук уочараттыыр буолуохтара. Фантомас муумуйатын көрөн абыранаары тиэстэллэр диэтэххит дуу – халяваҕа сахсырҕа курдук мусталлар. Оннооҕор ийэтэ кэбис диэбэт. Фантомаска кҥр бэйэтинэн кэлэрэ куһаҕан үһү дуо. Күнтэн күн бүппэт кҥр. Ити эҕэлээх эргииртэн ҥтҥр-бэттэх тҥлҥрүйүҥ суох. Төлөрүйэн да диэн – туох үчүгэйи көрөөрү…

Кини иһигэр ийэтин сөбүлүүр ээ. Ордук суоҕуна. Ахтар, айманар. Баарына барыта кэмиэдьийэ курдук – этиһии, хардарыта ыыстаһыы. Оҕо туһугар олорор ийэлэр бааллар үһү дии. Ийэтэ эмискэ оннук буолан хааллар, Фантомас да син бэттэх кэлэ сатыа этэ. Оннук остуоруйаттан адьас атын олохтон кини бэлиэр сылайда. «Хаһан өлөҕүн?» диэн биирдэ тылласпыт ийэтин «үөрдүөн» баҕаран кэлэрэ үгүс. Бэйэтигэр тиийиниэн бэркиһээн ким эмэ илиитэ кыһыйан өлөрөн да кэбиспэт дии-дии, түүҥҥү куораты кэрийэр да, билиҥҥитэ кинини суох гынар баҕалаах кҥстҥ илик. Үстүү күн сүттэҕинэ даҕаны ийэтэ айманан бэрт. «Эн суоҕуҥ эрэ үчүгэй» диэбитинэн көрсөр. Кинилэргэ өрүү сэрии. «Эн итинник буоллаххына, мин манныкпын» диирдии куһаҕаннарынан куоталаһаллар. Иккиэн да бэртэр – барытын сатыыллар. Ийэтэ ирээтин көрүлээн сөп да буолуо эбит. Аны куоппуйатын, күлүү гыммыт курдук күлүгүн уочарата. Фантомас ол өттүгэр ийэтин ситиэ өссө ыраах. Туох эмэ үчүгэй буолаары гыннаҕына: «Эйигин абааһы көрөбүн», – диэн ийэтэ өрүү хатылыыр тыллара харгыстааннар туга да сатаммат быһыылаах. Санаатыгар кини бэрт да бэрт, буруй барыта ийэтигэр. Үөрэнэн да диэн – хаһан өнүйээри. Көнөн да диэн – хаһан хайҕанаары. Саатар биирдэ эмит «Оҕом котоку» диэн оҕоргуу түһэрэ буоллар, марылаччы ытыы-ытыы барытын бырастыы гыныа этэ – хас сүүстэ үөхпүтүн, дьон иннигэр саакка-суукка киллэрбитин, баар-суох табаарыһын кытары хоонньоспутун. Үчүгэй Уоллуун кэм да уулуссаҕа билсиспитэ. Маҥнайгы кууруска үөрэнэр өйө-санаата тиэрэ өттүгэр өҕүллэ илик уол киниэхэ хара маҥнайгыттан оҕолуу сыһыаннаспыта. Убай курдук. Онтон билбитэ – биир дойдулааҕа эбит. Иккиэн халдьаайылар эбит. Фантомас Халдьаайыга төрөөбүт да, бу диэн өйдөөбөт. Үстээҕэр көспүттэр. Маҥнай чугастыы Баараҕайга, онтон бу манна. Манна да көһөртөн ордубаттар. Ким эрэ дьиэтин уларсаллар, дьукаах да буолан көрөллөр, ийэтин көссүүтүгэр да олоро түһэллэр – дьэ, үчүгэй сыгаан олоҕо. Үчүгэй Уол кинини кыра оҕо диэн тыыппат этэ. Хаһааска сылдьыбыт сыһыан ол өттүн ийэтэ уоран ыллаҕа ол. Үчүгэй төһө да үчүгэйин иһин, уол уола өтөн кэбис диэбэтэх.

– Ол кэннэ олорон да диэн, – Фантомас сиэркилэҕэ баар бэйэтигэр туһаайан.

Сиэркилэ саҥаран эбиэ баара дуо – атыҥырыы көрөр бэйэтин кытары утарыта кҥрсҥн баран олорууһу. Ол кэмҥэ ааны тоҥсуйан тобугураттылар. Фантомас ойон туран аһан биэрээччи буолла. Бүтүн дэлэгээссийэ кэлбит. Уол бҥҕҥтҥ. Үчүгэй Уолунан уол бараммат ээ.

– Сарсын төрөөбүт күнүм. Хаата наада. Сатахха аҕабын кытары дэлби этиһэн баран сылдьабын, – Оппуонньа диэн киһи соччо сэҥээриэ суох көрүҥнээх уола сыҥаланан дьикти.

– Ээ, оттон кэлээриҥ, – Фантомаска уол эрэ буоллун.

– Мамашаҥ?

– Барыа буо. Кэлээриҥ, кэлээриҥ, – дьиэлээх кыыс бэрт дьэллэм.

Куорат уолабын, барыларын билэбин диэн түөһүгэр охсунар ити уол тоҕо чуо кини дьиэтигэр төрөөбүт күннүөхтээҕий диэн өйүгэр да оҕустарбата. Хааталыыр баҕа баһаам. Бу сырыыга ийэтэ ханна да барбаппын диэн хадаардаһан турда. Кинини хайыта сатыырга бүтүн күн ааста. Сарсыныгар соннук иннэ-кэннэ биллэ илигинэ кэлэн тоҥсуйдулар. Сарсыардаттан буола-буола. Ылардаах курдук арахпакка лүҥсүйдүлэр. Фантомас «облом» диэн көрбүтүн ылынар аат диэн суох – ийэҥ баарына да хааталыахха диэн хаайдылар. Фантомас сонно сэлибирээн сөбүлэһэ оҕуста. Барары кытта барсар, кэлэри кытта кэлсэр тыалырба кыыс халявчиктарга букатын сарыысса кэриэтэ.

Биир сыл аҥаар иэдэһин төбүрүөн буулаабыта. Туох да мааһа көмөлөспөтөҕө. Ол иһин сирэйин бүтүннүү бэрэбээскилэнэн сылдьыбыттааҕа. Аат иҥнэҕэ ол – Фантомас.

– Маа, киэһэлик кэлиэхпит, – диэт күлүк курдук кыыс суола сойдоҕо ол.

Сүтэр бэйэтэ сотору кэллэ. Үөр уолу батыһыннарбытынан. Ийэлэрин сэмсэ хоско олохтоотулар. Тэлэбииһэрин, тэстэр иһитин кытта онно ордууланарыгар тиийдэ. Ыччат иннин хаһан ылаары. Тэлэбииһэри сэҥээрбэт бэйэтэ сол киэһэ киинэ бөҕөнү көрдө. Нөҥүө хоско саҥалара дьикти – дыыгынаан олороллор. Саҥалара улахана диибин диэн. Сэсиэттэр эрэ, дьиэлээх хаһаайка субу аттыларыгар киҥ хаата буола сытара эрэ – аан дойдуга кинилэр эрэ баалларын курдук. Тэлэбииһэрдиин нөҥүө хостооҕулар күрэхтэһэллэр – барыта ньуу-ньаа. Саатар бу сатана айаҕын хам бүөлүөххэ диэн Фантомас ийэтэ тэлэбииһэр саҥатын суох гынна. Ол тэрил сирэйигэр туора сотуллубут чуораан ойууланна. Хамныыр хартыыҥкалар Оппуонньа саҥатынан доҕуһуолланан бардылар.

– Арай биирдэ соҕотоҕун баран истим. Хайа эрэ уолаттар чаһы хас буолла диэн ыйыттылар. Суотабайбын хостоон бириэмэни көрөн эрдэхпинэ – саайдылар. Маҥнай, хата, дөйбөтүм. Онтон сутурук иккиһин кҥтҥн иһэрин бытаардыллыбыт киинэҕэ курдук кҥрдүм – аһаран биэрдим. Уолаттар кыһыйдылар быһыылаах, дьэ, дьиҥнээхтик охсуолаан бардылар. Дьиэ анныгар соһон киллэрдилэр. Айуо, онтон суотабайбын былдьаатылар. Сабыс-саҥа этэ, уон аҕыс тыһыынчалаах. Мин маатыра бөҕөнү түһэрдим. Дьоннорум тҥлҥпүҥнүм сиимкэтин хостоон ылан сирэйбэр бырахтахтара үһү. Таҥаһым бүтүннүү буор. Дьиэ анныттан оронон тахсан кэннилэриттэн хаһыытыы сатаатым. Сэрэниҥ, син биир булаттыам, син биир ситиһиэм диэн. Дьон бөҕө көрөр ахан. Сонно тута милииссийэҕэ тиийдим. Туһа суох. Ол дьонуҥ суотабайдааҕар буолуоҕу булбаттар ини. Онтон бэйэм ханаалбынан киирсэ сатаатым. Уолаттары атахтарыгар туруордум. Икки уолу чуолкай өйдүүбүн. Биирин кэлин элэҥэскэ көрөн аһарбытым. Говнюк, түргэнник куоппута. Кыһыы дии, сабыс-саҥа суотабай этэ.

– Сахалар этэ дуо?

– Сахалар буолумуна. Мамбеттар, с…

– Аа, мамбеттар, оччоҕо өйдөнөр…

– Абитуралар. Толпанан сылдьан саайсаллар. Хаһан эрэ син биир булуом. Куорат да кыараҕас.

Төрөөбүт күннээх бүгүн тугу баҕарар туойара көҥүл. Ийэ киһи тэлэбииһэр дойҕоҕун иһиттэхпинэ ордук буолсу диэн сотуллубут чуорааны суох гынна. Нөҥүө күүгээн улам күүһүрэн истэ. Ол аайы тэлэбииһэрин саҥатын улаатыннарар. Күүгээн сайдан хамсааһыҥҥа кубулуйда. Киирии-тахсыы, ис-тас ааны аһан-сабан лаһырҕатыы саҕаланна. Испиттэрин көҕүрэттиэххэ, арыгы чаанын буруонан тупсарыахха наада буоллаҕа. Итирбиттэринэн өҥнөөрү көрүдүөргэ көстөллөр, арыгылаабыттарынан аатыраары аһара айдаараллар. Хастара-хастара эбитэ буолла, иһирдьэни-таһырдьаны ылан кэбистилэр. Ол быыһыгар Оппуонньа кэм да мамбеттары үөҕэр. Ити аата кимнээх эрэ маҕаһыыҥҥа барбыттарын кэтэһэллэр эбит. Онтулара «һуу-һаа» бөҕө буолан сүүрэн киирдилэр.

– Уолаттар! Айуо! Кырбаатылар!

– Кимнээх? Ханна?

– Сыҥаахха саайдылар. Охтубутум кэннэ ойоҕоско тэбиэлээтилэр.

– Миигин ваще быардаатылар, наа! Өссө муннубун тоһуттулар быһыылаах.

Ити кэмҥэ ботпуолуйаҕа сыппыт дьахтар бу арбайан тахсан кэллэ.

– Дьэ эбит ээ! Көрдөөбүккүтүн ыллаххыт дии!

Көрбүтэ – бытырыыс курдук быыкаа уолаттар булумахтана бөҕө сылдьаллар эбит. Биир уол, олох оҕо, муннун хаанын сууна сатыы турар. Кыраларын көрүмэ – сирэйдэрэ-харахтара турбута сүр.

– Аа! Быһах ханнаный? – Арыый обургулара Оппуонньа хараҕын үүтэ көстүбэт буолбут, быһах көрдөөн кулахачыйар.

– Маста! Маста! Туох эмит тимирдэ! – Фантомас ийэтигэр эрэ мэһэйдэппэттэр.

– Чэ, тахсан өлөрсүҥ! Кытаатыҥ, – дьахтар кэҥии сатаан кэннилэриттэн хаһыытыы хаалла.

Бары өрө сүүрэн тахсыбыттара. Сэрии дьонун курдук өссө үөгүлүү-үөгүлүү. Хаһыы-ыһыы улам ыраатан албын чуумпу олохсуйда. Дьахтар тэһийэ сатаан күөрэ-лаҥкы барбыт дьиэтин хомуйдаҕа буолла. Дьоно өр күүттэрбэтилэр, аан хоско кутулла түстүлэр. Аҕылаан-мэҕилээн биир да тылы кыайан саҥарар аат диэн суох.

– Якуты, гады! Сахалартан тахсар буоллаҕа, – бу киэһээҥҥи өрүөл Оппуонньа төлө биэрэр.

Баарыҥҥылары бу хараҥаҕа хантан булуохтарай. Атыттар охсуһа сылдьалларыгар түбэспиттэр. Бэлэм сылтах кыттыспыттар. Анарааҥҥылар биир дьиэҕэ куотан киирбиттэр. Онтон инньэ сүүрбэччэ буолан сүүрэн тахсыбыттар. Аны биһиги дьоммут атахха биллэрбиттэр. Сорохторун ситэ баттаан сахсыйа түһэн биэрбиттэр. Саамай кыралара, Үстүөпэ, охто сытан мас дуу, тимир дуу баара буолуо диэн илиитин иминэн кҥрдүү сатаабыт. Буллум диэбитэ – быһах угун саҕа эрэ мас үһү. Биир уоллара эрдэттэн бэринэн ытыы турбут. Дьэ, кэмиэдьийэ. Итинэн сөп буолумуна төттөрү сүүрэн таҕыстылар. Фантомас төбүрүөн оннулаах туос маҥан сирэйин ийэтэ элэҥэс көрөн эрэ хаалла. Онто кимнээҕэр урут сылдьар. Тэҥҥэ тэбиэлэспит үһү. «Оскуола оҕолоро ээ, тыытымаҥ», – диэн өссө анарааҥҥылары тохтотолуу сатаабыт үһү.