Томмот сэриигэ тахсан үрүҥ баандалары утары кыргыһыыга киирсэр баҕатыттан аккаастана охсуон бэркиһээтэ, куппууга үлэлиэхпин баҕарбаппын диэн быһа бааччы этиэн эмиэ саараҥнаата. Инньэ гынан харааччы мунан, онон-манан соролообут куобах тыһа бэргэһэтин мускуйа сатыыр түбүгэр түстэ. Хайа уонна мин кырдьык хоргуспун, ааты-суолу эрэ эккирэтиһэбин диэн кумааҕытын сулбу тардан ылан тахсара эмиэ да сүрэ бэрт дии, төһө даҕаны сэриилэһиэҕи баҕарбыт иһин.

Ойуурап уол туругун өйдөөтө быһыылаах, кэлэн оннугар төттөрү олордо, хамсатыгар саҥа табах уурунна.

– Чэ сөп, ити киһи тута быһаарыммат суола буолуо. Чыычаахап, бу суругуҥ биһиэхэ хааллын. Эн бэйэҥ дьиэҕэр бар уонна толкуйдаа. Быһаарыннаххына кэлээр. Ол курдук.

Ойуурап остуолга сытар кумааҕылары сыҕарыччы тардан умса түстэ уонна табаҕын тардан буруолатан бусхаардыбытынан барда.

Томмот саҥата суох аргыый ааны аһан таҕыста.

Таһырдьа эбии туманнырбыт, хараҥарбыт. Киэһэ буолан өссө тымныйбыт: киһи иэдэһин быһыта хаарыйбахтыыр.

Томмот, Улахан уулуссаҕа киирэн, техникумнуурун дуу, дьиэлиирин дуу саараҥнаан турдаҕына, туман быыһыттан тиэтэйэн элэкэчийбит күлүк тахсан анньылынна. Суумка тротуар чигдитигэр түһэр тыаһа иһилиннэ.

– Һук! – диэбитинэн күлүк суумкаҕа төҥкөйдө.

– Кыыча! – уол күлүгү илиититтэн харбаата.

– Эн эбиккин дуу? – кыыс күллэ. – Мин хайа баҕайы суолу мэһэйдээн хороллон турарый диэн мөҥүттүбүтүм ээ.

– Бу ханна харбыаластыҥ?

– Балыыһаҕа.

– Тоҕо?

– Тыый, мин онно үлэлиибин ээ. Үһүс нэдиэлэм. Санитаркалыыбын. Ардыгар сиэстэрэҕэ көмөлөһөбүн. Куорат үөрэҕин тэрилтэлэриттэн үгүс кыргыттар онно үлэлииллэр. Үөрэхтэрин кэнниттэн.

– Ноо! Эмчит эбиккин дии, билбэтэҕим.

– Оо, эмчит буолуом ыраах. Билиҥҥитэ ыраастыыбын, сууйабын, сотобун эрэ. Мин палаатабар үксэ кыаммат ыарыһахтар сыталлар. Хас да бааһырбыт кыһыл армеец баар. Олору аһатабын, көрөбүн-харайабын.

Томмот кыаммат үөрэнээччилэр харчы эбинээри үөрэхтэрин кэнниттэн үлэлиир үгэстээхтэрин билэрэ. Кини ардыгар, тоҕоос түбэстэҕинэ, эмиэ үлэлиирэ. Кыыча, кыанар ыал кыыһа, аһыырыгар астаах, таҥнарыгар таҥастаах оҕо, ол ыарыһахтар кирдэрин-хохторун харчыга кыһаллан ыраастаабатаҕа чахчы. Кини дьоҥҥо үтүөнү оҥордорбун, туох эмэ туһаны аҕалларбын диэн үлэлээн эрдэҕэ. Томмот кыыһы иһигэр улаханнык хайгыы санаата.

– Палаатабытыгар Чаҕаан диэн уол баар. Нам уола. Кыһыл сэриигэ сирдьитинэн сылдьан атаҕын үлүппүт. Уон аҕыһым диир да, эбинэр быһыылаах: адьас кыра, оҕо курдук. Намыһах. Хатыҥыр. Үөрүнньэҥэ, хоргутумтуота диибин диэн! – Кыыча сэргэ хааман кэпсии истэ. – Оскуола диэни төрүт өҥөйбөтөх муҥнаах. Чаҕааны мин сурукка үөрэтэбин. Буукубаны үөрэтэн бүтэрбиппит. Билигин саҥардыы сүһүөхтэри холбоон ааҕар буолан эрэбит. Үнүрүүн аан бастаан дорҕооннору холбоон тыл таһааран баран үөрбүтүн үлүгэр! Атахтааҕа буоллар, туран дьиэрэҥкэйдиэ эбит. Миигин “эдьиий” диэн ааттыыр. Үрүҥнэр кыайтаран бүттэхтэринэ миэхэ уу оҕуһун муоһунан кырасыабай да кырасыабай тараах оҥорон бэлэхтиэх буолар. Эһэтэ муосчут үһү. Кини хаамар буолуута биһиги хата буукубаары үөрэтэн бүтэриэхпит. Чаҕаан балыыһаттан ааҕар, суруйар буолан тахсыаҕа. Итиэннэ биһиги палаатабытыгар бары бииргэ кинигэ ааҕабыт, – кыыс суумкатын үтүлүгүнэн “тап” гыннара оҕуста. – Бүгүн бу “Дубровскайы” илдьэ иһэбин. Бастаан нууччаларга нууччалыы ааҕабын. Онтон сахаларга сахалыы тылбаастыыбын. Маҥнай утаа сатаабат, ыарырҕатар этим, кэлин син үчүгэй. Хата тылбаастыыр кэммэр нууччаларым сахалыы, сахаларым нууччалыы саҥара үөрэнииһилэр. Хойут мин, баҕар, тылбаасчыт буолуоҕум: нууччалыы кинигэлэри сахалыы тылбаастыаҕым. Ааҕан сылайдахпытына ырыа ыллыыбыт. Үчүгэй баҕайы куоластаах нуучча кыһыл армеецтара бааллар. Арыт: “На бой кровавый, святой и правый, марш, марш вперед, рабочий народ!” – диэн ньиргитэн турабыт. Арыт: “Смело, товарищи, в ногу! Духом окрепнув в борьбе, в царство свободы дорогу грудью проложим себе”, – диэн түллэҥнэтэбит. Чаҕаан буоллаҕына: “Балкыырдаах байҕалым баалланарын курдук, бассабыык баартыйа барҕаран таҕыста”, – диэн чаҥкынатар. Инньэ гынан айдааран дьуһуурунайтан субу-субу мөҥүллэбит. Уу, дьэ, бу хаамарыҥ бытаанын. Хойутаары гынным. Ыарыһахтарым тиийэрбин күүтэн сытар буолааччылар. Билигин эмиэ кэтэһэн эрдэхтэрэ. Чэ сүүрүөх.