Томмот педтехникумун знамятын хараара аҥайар иин диэки нуоҕатан колоннатын иннигэр хамнаабакка турда. Болуоссат ньим уоһуйда. Арай тыһыынчанан киһи тыынара бытарҕан тымныылыын аалсан кырылыы сыыгыныыр.

Эмискэ куорат кииниттэн таҥара дьиэтигэр кэлэн анньыллар уулусса диэкиттэн духовой оркестр көмүү маршын кутурҕаннаах дорҕооннорун дьүрүһүтэн ньиргийдэ. Ол кэмҥэ муннук эргиириттэн ыстыыктаах сааларын санныларыгар сүкпүт кыһыл армеецтарынан арыалдьыттанан кыһыл, хара таҥастарынан эриллибит дуҕалаах үрдүк томскай аттар сыарҕаларыгар мэлдьи күөх харыйа лабааларынан тулаламмыт мас хоруоптары тиэйэн таҕыстылар. Аттар кэннилэриттэн Саха сирин партийнай, сэбиэскэй тэрилтэлэрин салайааччылара, сэбилэниилээх күүстэрин командующайа, воинскай чаастар хамандыырдара иһэллэр. Оркестр киһи кутун-сүрүн эймэһитэр энэлгэнин ортотугар хоруоптары, сэрэнэн көтөҕөн, иин аттыгар анал үрдэлгэ уурталаатылар.

Томмот хараҕа ол хоруоптарга хатанна. Бэтэрээтэх диэки эдэркээн бэйэлээх саха уолчаана сытар. Томмоттооҕор, арааһа, балыс, уон сэттэ-уон аҕыс саастаах быһыылаах. Өссө да оҕотук ып-ыраас сирэйэ кубарыйа таастыйбыт. Сааһыгар дьүөрэтэ суох модороон, улахан илиилэрин уолуга абырахтаах түрүкүө сонун дуомун хам туттубуттуу түөһүгэр хардары уурбут. Быыкайкаан эрдэҕиттэн үлэҕэ эриллибит, тиһэх мүнүүтэтигэр диэри түбүгүрбүт илиилэр быһыылаахтар. Оһо тиэриилээх, онон-манан хара чуоҕурдаммыт, элэйбит ынах этэрбэстээх. Этэрбэһинэн дьүүллээтэххэ, кыһыл сэрии кэккэтигэр син балачча сылдьыспыт, кыһыҥҥы тайҕаҕа кутаа абыраллаах төлөнүгэр элбэхтэ сыраллыбыт чинчилээх. Оо, эдэригэр да өлөөхтөөбүт. Ол эрээри, ахсааннаах да сыл олордор, төрөөбүт норуотун көҥүлүн, дьадаҥы аймах кэрэ кэскилин иһин өрөгөйдөөх охсуһуу дьолун билэн аастаҕа…

Иккис хоруопка доҕорунааҕар арыый аҕа эрээри, эмиэ сүрдээх эдэр нуучча уола, сибилигин утуйбут киһилии, сүр сымнаҕас бэйэлээхтик туттан сытар. Мэктиэтигэр уоһун кытыытыгар көрдөөх мичээр саспыкка дылы. Буспут сэлиэһинэй умнаһыныы сап-саһархай ньалака баттаҕа салгын хамнаатаҕын аайы аргыый ибирдиир. “Ээ, доҕоттоор, кэбис, түксүҥ…” – диэбитинэн сытарыгар имиллибит гимнастеркатын көннөрүнэн аллара тардыалаамахтаабытынан сибилигин сулбу ыстанан туран кэлиэххэ айылаах… Суох, төһө да өйүнэн өйдөөбүт иһин, итиччэ эдэркээн бэйэлээхтэри билигин бу тоҥ иин мэҥиэстиэҕэ диэни киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук. Олохторун саҥардыы саҕалаан эрэр ити үтүөкэн уолаттар уонна өлөр өлүү… Суох, суох, суох!.. Томмот эдэр туҥуй сүрэҕэ бу иннигэр көрөр ынырык чахчытын ылыммакка, ону уларытыан баҕаран, санаатыгар, түөһүн муҥунан кыланарга дылы гынна. Кини халтаһатын сабыан иккэрдигэр бу барыта уларыйа охсуо, түүл буолан сүтэн хаалыа диэбиттии хараҕын симэн ылла. Суох, барыта чахчы. Барыта… Уолаттар… Иин… Ханнык хара санаалаах хааннаах илиитин көтөхпүтэ буолуой бу барахсаттарга?.. Көрсүбүт киһи уун-утары ол сидьиҥниин кыргыһыы хонуутугар!.. Үйэттэн үйэ тухары мөлтөөбөт-ахсаабат сүлүһүннээх өс-саас буоллун киниэхэ, кини курдуктарга бүүс-бүтүннүүлэригэр!..

– Табаарыстар…

Томмот уу чуумпуга дуорайбыт бүтэҥи саҥа диэки көрө түстэ. Саха сирин Ревкомун бэрэссэдээтэлэ Платон Алексеевич Ойуунускай, боростуой тимир кылдьыылаах ачыкы нөҥүө санаарҕабыллаахтык, уйаҕастык көрбүт, кубархай иҥнээх, суптугур сэҥийэлээх, намчы, куйа көрүҥнээх хатыҥыр киһи, иин чугаһыгар чөмөхтөһөн турар дьонтон инники тахсыбыта. Кини, ити тылы этэн баран, хоруоптарга сэргэстэһэ сытар сахалаах нуучча уолун диэки умса көрөн чочумча саҥата суох турбахтаата.

– Табаарыстар… – диэтэ кини иккиһин иһиллэр-иһиллибэттик, бүтэҥитик, онтон кыратык сөтөллөн баран, төбөтүн өрө көтөхтө, знамяларын санньыппыт дьон кэккэлэрин эргиччи көрдө. Уонна, куолаһа улам чөллөрүйэн, саҥаран барда: – Доҕоттор! Кыһыл Аармыйа байыастара! Гражданнар итиэннэ гражданкалар! Бүгүн биһиги манна уһуктубат уһун ууларын утуйбут икки бойобуой доҕорбутун аны хаһан да төннүбэт тиһэх айаннарыгар атаарар кутурҕаннаах миитиҥҥэ муһуннубут. Саха хамначчытын уола Хабырыыс Хаптааһап сэбиэскэй былааһы сүрэҕинэн-быарынан ылынан, өйдөөн, бу былааһы көмүскээри илиитигэр саа-саадах туппута. Ол сылдьан уодаһыннаах өстөөх сибиньиэс буулдьатын аһылыга буолла. Оттон кини доҕоро – Петроград оробуочайын уола Миша Иванов Нева өрүс кытылыттан Сибиири устатын тухары өрөбөлүүссүйэ өстөөхтөрүн урусхаллаһан ыраах Саха сиригэр кэлэн олоҕо быһынна. Бу саха дьадаҥытын самныбат саргытын, кэрэ кэскилин туһугар сырдык тыыннарын толук биэрбит кыһыл хотойдор хоруоптарын иннигэр туран, мин өрөспүүбүлүкэ өрөпкүөмүн, саха норуотун бүтүннүүтүн аатыттан үйэ-саас тухары умнуллубат улуу махталынан сүгүрүйэбин…