Хоhооннор Артемий Афанасьев
© Артемий Афанасьев, 2021
ISBN 978-5-0053-8756-1
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Афанасьев Артемий Викторович – Артыамый
Бэйэм туспунан кылгастык
1950 сыллаахха Таатта улууһун Орто Амма нэһилиэгэр, Төҥүттэ алааһыгар төрөөбүтүм. 1966 с. Чычымах аҕыс кылаастаах оскуолатын, 1968 с. Харбалаах орто оскуолатын бүтэрбитим. 1974 с. Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын орто сүһүөх салайааччыларын бэлэмниир техникумун «Зоотехник- тэрийээччи» идэлээх бүтэрбитим. Тааттаҕа «Коммунизм» совхоз МСКТ комитетын босхоломмут секретарынан, Орто Халыма улууһун СПТУ-18 маастарынан, Алаһыай совхозка рабочком председателинэн, Алаһыай нэһилиэгэр Сэбиэт исполкомун председателинэн, Орто Амма нэһилиэгин баһылыгынан, «Талкы» комбикорм оҥорор сыах рабочайынан үлэлээбитим. Орто Халыма Кульдино с. кыыһынаан 1973 с. ыал буолан, оҕолордоохпут, сиэннэрдээхпит. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олоробун.
Күндү ааҕааччы!
Саха киһитэ буолан төрөөммүн дойдуга тартарыы, ахтылҕан ааспат мискиирэ аалан бэйэм испэр ииппит санааларбын эһиги билиигитигэр таһаардым. Киһи киһи тус туһунан өйдөбүллээх, араас кэм кэрдии быыһык бириэмэтигэр. Онон мин санаам, иэйиим барыгытыгар сөп түбэһиэ диэн санаабыппын, ол да буоллар атынныы өйдөбүллэри күөдьүтэн сырдыкка, кэскиллээххэ ыҥырыахтара диэн эрэнэ саныыбын.
Мин олорон ааспыт сылларым элбэх араас мускууру аастахтара. Үөрүү, өрөгөй да кэмнэрэ, хомолто- хоргутуу ыар күлүгэ да бааллара.
Туох барыта кыраттан саҕаланар уонна улахаҥҥа тириэрдэр аналлаах, ол иһин кыраны өйдөөн көрөр, сыаналыыр киһи олоҕор ситиһиилээх буоларын хойутаан да буоллар өйдөөһүн син биир туһалаах диэх этим.
Бииргэ төрөөбүттэр анабыллара
Күндү быраатым Артыамый!
Хоһоонноргун хомуйан
Күннүк-хомуурунньуккун
Оҥорбуккун астынабын.
Суруллубут суоруллубат,
Хас саҥа күн күндү, кэрэ,
Хоһоон алгыһы айхаллыыбын,
Сэниэ эбэрин уруйдуубун,
Сырдыкка сиэтэрин астынабын.
Хоһоонноргор көрөбүн
Оҕо сааспыт олоҕун:
Дьоллоох оҕо саас,
Ийэ, аҕа, эбэ, эһэ
Толору ыал туруга.
Элбэх оҕо эрчимэ
Этэрээт бэйэтэ.
Эргитэн эттэххэ,
Эриэккэс да кэмнэр
Элэҥнээн ааспыттар.
Сылаас дьиэ, итии чэй,
Сылаас сыһыан, истиҥ мичээр
Сарсыардаттан арыаллыыра.
Сырдык күн кылбайар,
Саҥа күн сандаарар
Остуоруйа дойдута
Ойууланар биһиэхэ.
Сиэннэргиниин сиэттиһэҥҥин
Сэһэргэһэн, сэргэхсийэн,
Үөрүүҥ-көтүүҥ үксээтин,
Үйэҥ, үлэҥ уһаатын!
«Эһиил баччаҕа диэри
Этэҥҥэ буолуоҕуҥ,
Байан-тайан тиийиэҕиҥ»,
Ийэбит этиитин
Ыҥырыы оҥостон,
Ийэбит ууһун уһатыаҕыҥ,
Аҕабыт ууһун аатырдыаҕыҥ,
Дьоллоох буолуоҕуҥ!
Баҕа санаалар, сырдык ыралар
Туола турдуннар,
Кэнчээрилэр кэҥээтиннэр,
Ыччаттар ыал буоллуннар,
Ыаллар туруктаах олордуннар!
Саастаахтар, саллымаҥ
Дьоллоох киһи кырдьар,
Өйөһүҥ, өйдөһүҥ,
Эйэлээх олоруҥ,
Таптааҥ, таптатыҥ,
Талаһыҥ олоххо!
Ситиһии сиэттистин,
Алгыс арыаллаатын!
Эдьиийиҥ Анна Викторовна
Күндү убайым Артемий Викторович!
Саҥа күнү айхаллаан,
Сүрэҕиҥ сылааһын,
Санааларыҥ сырдыгын
Сурукка тиһэн
Салгын ситиминэн
Сэргэхситэ ыытаҥҥын,
Сыыдам олох тэтимигэр
Сиэрдээх ыллыгы тутуһан,
Ситиһии суолугар тахсан,
Сайдыы хонуутугар хаамарга
Сүбэ, өйөбүл буолаҕын.
Союз оҕото буолаҥҥын
Сынтарыйары билиммэккэ,
Стахановтыы үлэ кэмигэр
Суобаскын былаах оҥостон,
Сүүһүнэн комсомол ыччакка
Сирдээччи сулус буолбутуҥ!
Саныыр ол кэм ыччата
Сэргэхтик киэн тутта,
Ситиһиилээх үлэ үөрүүтүн,
Сүүрбүт-көппүт комсомол доҕору!
Сыл-хонук күнэ-дьыла
Сааһырдыбат эйигин,
Санааҥ кэрэҕэ күүһүнэн
Сэргэхсийэҕин күннэтэ.
Сайдам-сайаҕас дьонноргун
Сарсыҥҥыга үөрүү, эрэл тула
Сомоҕолуугун эдэр эрчиминэн,
Саргылаах алгыс тылынан!
Балтыҥ Изабелла Викторовна
2018
Таатта үрэх
Таатта – кыра үрэх,
Тардыыта да кыараҕас,
Түргэн сүүрүгэ аҕыйах,
Өлгөм – чүөмпэтин уута.
Элбэх араас санаа
Чуумпуга хонор сирэ,
Онно сөҥөр ыанньыйан,
Сүөгэйэ, сүмэтэ – барыта.
Улуу үрэҕэр ханыылаан,
Таатта сирэ иитэр
Саха аныгы саарыннарын
Чулуу бастыҥ дьонун.
Алаас, хочо аайытын
Бааллар бэлиэ дьоннор,
Онтон норуот талбыта
Убайбытын Мандар Ууһу.
Олоҕун барытын анаата
Омугун эстэртэн быыһыырга,
Сырдык суолга тахсарга,
Саҥа тыыны угарга.
Сырдык диэки барарга
Салайда, сэниэ киллэрдэ,
Саха аймаҕы уһугуннаран
Убайбыт Мандар Уус бэйэтэ.
Төрүүллэр үйэҕэ биирдэ
Маннык Сүдү дьоннор.
Норуот суолун ыйар
Эркээйи охсор сирдьиттэр.
Улахан эдьиийбитигэр 80 сааһыгар
А. И. Васильеваҕа ананар
Орто дойдуга устар
Олох оҥочотугар олорсон
Элбэх эргиирдээх моһолу
Эдьиийбит барахсан аастаҕыҥ.
Сылайан, саппаҕыран
Сылаас сиргэ наадыйан
Элбэх быраат, балыс
Эн ааҥҥын астаҕа
Үүттээх итии чэйиҥ
Сымнаҕас, сылаас оронуҥ
Эдьиийдии эйэҕэс сыһыаныҥ
Элбэхтик да үөрдэрэ.
Үөрүү, дьол аргыстаах
Биһигинниин сылдьаргар,
Кырдьары ыраах кыйдаан
Эдьиийбит үйэҥ уһаатын.
Сатал 04.01.2018
Эргиир
Эргийэн кэллэ күммүт,
Эргийэн кэллэ сааспыт,
Эргийэн кэллэ түбүкпүт,
Эргийэр тохтообокко олохпут.
Эргиир олох тохтооботун,
Эргиир аҕала турдун
Эргиччи эйэни, дьолу.
Сатал. 17.05.2018
Олох оргуйар
Күөрэгэйбит ыллаата,
Күөнэхпит көптө,
Кулунчукпут кистээтэ,
Күөхпүт былааһа кэллэ!
Тулалыыр айылҕа
Тохтообокко торолуйар,
Тоҕо бэрдэй, үөрүүтэй,
Тохтообокко олох оргуйар!
Олохтон үөрүөххэ,
Олоххо махтаныахха,
Олохтон үөрэниэххэ,
Олоххо уһуннук олоруохха!
Сатал. 27.05.2018
Бириэмэ сүүрүгэр
Халлааҥҥа тохтообокко
Былыттар усталлар,
Хайдах оҕо сылдьаммыт
Билбэтэхпитий олох түргэнин?
Харбыалаһан аастылар
Биһиги эдэр күннэрбит,
Хойутаан анааран,
Барбыты туппаккын.
Хаалбыт саҥа күннэри
Бүөбэйдээн туһаныах,
Халтай мээнэ ыыппакка,
Баары толору олоруох!
Хойдубут өйбүтүн
Билиибит хасааһын
Харыстаабакка түҥэтиэх,
Барҕарыыны баҕарыах!
Хаалар ыччат дьоммут,
Биһигинэн киэн тутта
Хаамсалларын туһугар
Быстыбакка айыах-тутуох!
Саҥа күнүнэн!
Саҥа саҕахтарынан!
Санааҕыт кэллин!
Сүргэҕит көтөҕүлүннүн!
Харбалаах. 19.06.2018
Санаа
Санаа баар сүдү күүс!
Санаа ханна тиийбэтэҕэй?
Санааҕытын салайыҥ,
Сааһылаан, ыраах ыраҕа,
Ситиһиэххит оччоҕо
Салгыҥҥа ыйаммыт ыраны.
Саҕахтан тахсар күн
Саҥа санааны уматта.
Салгыы олох олорор,
Саҥаны айар-тутар
Санаа ситимин сахта.
Санааҕытын түһэримэҥ,
Санааҕытын көтүтүҥ үрдүккэ.
Санааҕытыттан тутуһуҥ,
Суолгутун онтон ыйдарыҥ!
Харбалаах. 21.06.2018
Олох өрүһэ
Оҕо саас барахсан,
Окко түспүт таммахтыы,
Олус кылгас кэмҥэ
Оһон-сүтэн хаалбыт.
Эдэр саас эрчимэ
Элэҥнэтэн түргэнэ
Эрдэлээбит таас үрэх
Эстэрин кэриэтэ.
Орто саас холкутуйан,
Оннун-сүнньүн булунан,
Оҕо-уруу төрөтөн
Улахан өрүс кэриэтэ.
Кырдьаҕас саас чуумпуран
Тыа иһигэр саспыт
Тыымпы көлүйэлии
Иһийэн, кэтэһэн сытар.
Олох ууттан турар,
Олох уу курдук устар,
Олох куруук баар,
Олох эргийэ турар.
Харбалаах. 23.06.2018
Киэһээҥҥи Аммаҕа
Киэһээҥҥи нууралга
Килэйдэ Аммам ньуура,
Балык оонньуур талаана
Эрилийдэ онно-манна.
Маннык үтүө киэһэҕэ
Эбэм биэрэгэр олорон
Ааспыты, кэлэри санаан
Аттарар кэрэтиэн.
Олоруохха уһуннук,
Үлэлиэххэ элбэхтик,
Дьолу түстүөххэ,
Үөрүүнү үксэтиэххэ.
Харбалаах. 26.06.2018
Дьол өбүгэлэрбититтэн
Сарсын тахсыа саҥа күн
Сарсыарда илиҥҥи саҕаҕы уматан,
Саха дьоно туруо уһуктан
Сөрүүн салгыны ыймахтаан.
Куйаас да буоллар кэрэ
Күөх өҥү ылбыт айылҕа,
Күүс киириэ барыбытыгар
Күрүлгэн олоххо устарга.
Өйбүтүн сытыылаан, дьэҥкэрдэн,
Өрүүтүн үчүгэйгэ талаһан,
Өбүгэ оҥорбут үтүөтүн
Өрө тутуохпут куруутун.
Доҕоттоор, сыалбыт биир:
Дьолу эрэ түстүүбүт,
Дьоҥҥо дьолу баҕарабыт,
Дьолтон олус үөрэбит.
Харбалаах.11.07.2018
Дьэдьэн буста
Дойдум хатыҥ чараҥар
Дьэдьэн сыта дыргыйда,
Ол дьикти сыты батан
Оҕо, дьахтар сүрдэннэ.
Араас иһит барыта
Ас көрдөөн эйэҥэлээтэ,
Арыт олох да иччитэх
Алаһа дьиэтигэр төнүннэ.
Доҕоттоор, тахсыҥ тыаҕа,
Дойдуҥ биэрэр быйаҥа
Олох үөскүүр, үүнэр,
Өлбөт мэҥэ сүмэһинэ.
Харбалаах. 14.07.2018
Сайыҥҥы таммах
Түннүккэ олорон көрөбүн
Халлаантан таммах түһэрин,
Элбэх да таммах баарын
Олус сөҕө саныыбын.
Ааста эбээт былыт,
Этиҥ этэн, чаҕылҕан дапсыйан,
Кини түһэрбит ардаҕа
Сүүнэ күөл буоллаҕа.
Ааһа турда былыт
Сүтэн оһон хаалбакка
Ол аата таммаҕа
Түспэтэх буоллаҕа барыта.
15.07.2018
Көрсүһүү
Орто дойду киэҥ киэлитэ
Киэптэннэ кэпсээн бөҕөнөн,
Икки Улуу дойду арҕаһар
Араас элбэх албаска уйдаран,
Улуутуйан олорор
Аҕа баһылыктар
Көрсөр буолтар күөнтэһэн.
Орто дойду оҕо омуктара
Оҥой-соҥой көрдүлэр кэтэһэн,
Оттон арыый орто баайыылар
Олоп-чолоп тыллаах буоллулар,
Олус халыҥ уруу-аймах
Оччо-бачча уолуйбата бадахтаах.
Күүскэ күүркэтэр күөх дьааһык,
Сылайбакка сааҕыныыр муос холбука,
Сурдурҕаччы суруйар солун хаһыат,
Сүрдүүр-кэптиир суотабай сибээс,
Ханна баран саһабыт,
Тугу истэн уоскуйабыт?!
Харбалаах. 15.07.2018
Сайыҥҥы ардах
Айылҕам сылайда сылаастан,
Былыт таҕыста арҕааттан,
Аммам уута тымныйда,
Булуус уута баһыйда.
Аргыый сэрэнэн таммах
Түстэ сиппит сэбирдэххэ,
Арыт күүһүрэн тирилээн
Тохтообот ыанньыйбыт халлаан.
Алааска ынах ыллыгар
Баһылынна ыраас чалбах,
Айан аартык суолугар
Батыллар бадараан таҕыста.
Көтөр күргүөм саҥата
Быһа биэрбиттии мэлийдэ,
Арай көҕөччөр атыыр
Үөрүн сүтүктээн кистиирэ.
Харбалаах. 22.07.2018
Отчут кыһалҕата
Ыарахан хараҥа былыт
Бүрүйдэ күөх халлааны,
Ыксаабыт отчут барахсан
Бүтэһик мөхсүүтэ дьэ буолла.
Кэлбит уһун ардахха
Буорайыа буоллаҕа хаһааспыт,
Биир күн сыысхала
Охсуулаах да эбит отчукка.
Үүнүүлээх оппут сыттаҕа,
Охсубут сирбит сытыйдаҕа,
Бугул түгэҕэ хараардаҕа,
Барыта наар аанньа буоллаҕа.
Сынньанар, сөтүөлүүр дьоннорбут
Састылар кураанах дьиэлэргэ.
Ардах түһэрэ кинилэргэ
Кэрэ көстүү, романтика.
Харбалаах. 22.07.2018
Ардахха санаалар
Ардах да араастаах.
Сааһын түһэр таммах
Сүргэни көтөҕөр аналлаах,
Сайын түһэр самыыр
Сир быйаҥын түстүүр,
Күһүн түһэр өксөөн
Кэлэр сылы кэскиллиир.
Оттон олорор киһиэхэ
Араас санааны саҕар.
Арыт ыраастыыр, суурайар,
Арыт үөрдэр, көтүтэр,
Арыт курус санааҕа салайар
