Абусупиян Акаевни яратывчулугъу – о янгыз къумукъланы тюгюл, оьзге Дагъы стан халкъланы, шолай да Гюнтувуш ва Европа якълардагъы халкъланы мада ният варислигини демидир. Ол оьз асар ларында ва оьзю гёчюрген поэзияда Им рул Кайсаны, Омар Хаямны, Кул Галини, Абдурагьман Жамини, Вагиф Физули ни, Пушкинни, Крыловну, Л. Толстойну, Йырчы Къазакъны, Эжен Потьени ва оьзгелени классика асарларына да бир тюгюл, кёп чомулгъан. Шолар этген таъсирге та биъ болуп, Абусупиян оьзю де макъала лар, назмулар язгъан ва башгъалар язгъан асарланы да таржума этген. Акаев мада ният варисликни уьйренмек муратда зор ишлер этген. Халкъ авуз яратывчулугъун жыйып, басмадан чыгъаргъан.

Тарихи илмуланы идея ругьда тарбия лавну тармагъында уллу агьамияты бар ны да ол англай болгъан. «Халкъ яратыв чулукълары, тарихи агьвалатлар булан Дагъыстанлыланы яшаву бай, – деп яз гъан Абусупиян. – Амма алимлер оьзлени аслулары кимлер болгъан экенин билсин учун ва олардан таба оьз халкъын ва элин сюйме уьйренсин учун шоланы жыйып, китаплар этип чыгъарма тарыкъ».

Ана тиллени оьсдюрювню масъалала рын Акаев бир тюгюл кёп керенлер гё терген. Ругьанилени дюнья яшавдагъы маънаны тар гёзден гёреген бир тайпала ры янгыз араб тилде яз макъалаларынг ны, асарларынгны, къумукъ тилде язып къоймай, – деп къаныгъа бол гъан огъар.

1925-нчи йыл оьзюню тувма ва яшав ёлу гьакъда яз гъан маълуматларында (автобиография) Абусупиян Акаев булай эс герген: «Олар ана тилинде шиъру ва оьзге асарлар язагъанлыкъ ва шоланы басма дан чыгъарагъанлыкъ уллу гюнагь деп гьисаплайлар». Ислам мердешлер этеген таъсирни гьисапгъа алып Акаев ана тил деги адабиятны юрютмеге, оьсдюрмеге дин гери урмайгъангъа оланы мюкюр эт меге къарагъан.

А. Акаев Дагъыстанда китап чыгъ арыв ишни сиптечиси ва актив гьара катчыларыны бириси болгъан. Бу ишде салынгъан чатакъ – о да тар къаравла ры булангъы бир тайпа ругьанилер та биат илмуланы китапларын чыгъармакъ халкъ яшавундагъы дин къанунланы кюрчюсюн хозгъавгъа бакъдырылгъан иш деп гьисап этгенлик.

А. Акаевни ва М. Мавраевни баш му рады – Да гъыстанда басмахана ачмакъ, кёп санавда китаплар чыгъарагъан кюй ню этмек. Оьзюню автобиографиясын да Абусупиян апенди: «Мирза Мавраев яхшы мадары булангъы адам, – деп эсге ре. – Шону гёз алгъа тутуп, мен Дагъы станда басмахана ачмакъны огъар таклиф этген эдим. О мени таклифими якълады ва басма хана ачмакъ учун къаныгъывлу кюйде айланды».

Абусупиян Акаев агьлюсю де булан Тёбен Къазанышда эки къабат уьйде яшагъан. Шонда 8 уьй бол гъан. 3 уьйню ичи къолъязывлар ва басмадан чыкъгъан китаплар булан толгъан болгъан. Дагъы станлы арап алимлер шагьатлыкъ этеген кюйде, А. Акаевни китапханасы Дагъы станда лап уллу китапхана болгъан. Йи гирманчы йылланы экинчи яртысында гьукму сюреген тоталитар режим ислам маданиятны ожакъларына (мактаплагьа, мадрасалагъа, межитлеге) ва шолар бу лан иш тутгъанлагъа ачыкъдан ачыкъ къысас берме башлагъанда, тезги интеллигенци яны гьалы бузукълашгъан. Ругь хазнаны тамурлары тартылгъан. Къысас беривчю атеизмни якъчылары ругьани тайпагъа рагьмусуз янашма башлагъан. 1928-нчи йыл динчилерден 800-ден де артыкъ адам Сибирге сюргюн этилген, 1929-нчу йылны ахырында оланы арасында оьзюне 57 йыл болагъан Абусупиян Акаев де болгъан.

Туснакъ къамавну авур шартларын да Абусупиян тарихни тюз къарары уьст гележегине умутун уьзмеген. Ахыры бир гюн герти ялгъанны йыгъажагъына ол инана болгъан. Шо лагерде Абусупиян булан урмалы Абдурагьман да болгъан. Ол хабарлайгъан кюйде Абусу пиян тарчыкъ гъа ва пакъырлыкъгъа тарыгъан туснакъ есирлени гьар бир якъдан ругьун гётер ме къарай бол гъан. Оланы сувукъ тийип авруйгъанларына, санларын уьшютген лерине эмлер де эте болгъан. Уьйге бакъ гъан сагъынчы артып, пашманлыкъгъа тарыгъанда, ол оьзюню туснакъдагъы ёл дашларына шиърулар, Къуръандан кали малар охуй болгъан ва дастанлардан гесе клени арив мукъамы булан охуп да йибере болгъан. Огъар мундагъы туснакъ къара вул багъывчулары «…кавказлы халкъны арасындан чыкъгъан гьайран пагьму»– дей болгъанлар. Бу асил гишиге шулай къагьрулу гьукму гесилгени тюз тюгюл деп айта болгъан гьатта олар да. Оьзюне 59 йыл болагъанда Абусупиян къагьрулу Сибирни дангылларында гечинген. Ону оьлюмю – ону даимлик эсделигини жанлы тамуру, давамы болуп къалгъан.