– Надя. Бу нимаси? Болани ўтакасини ёрасанку ахир, – деди ўзгача

бир меҳр билан.

– У онамнинг совғасини синдиришига қараб туришим керакми? —

Деди Надежда, эшик тутқичини тутиб турганча. Эрига эркалик билан жаҳлини кўрсатган бўлиб.

– Секин, ётиғи билан эркалаб сўрасанг беради-ку.

– Сўра, сўра. – Деб унга қўлини пахса қилди. Қўлини қовуштириб

эшикка суянди-да, қани бир кўрайлик дегандек эшик олдига туриб олди.

Сталин болани эркалаб, уни қўлидан идишчани олмоқчи эди, бола уни қўлини тишлаб олди. Аммо Иосиф бунга жаҳл қилмай, аксинча бола билан ўйнашиб ерга йиқилди. Тишлаган жойи оғриётгандек ёлғон йиғи қилди.

Шу пайт Надежда, Иосифга қараб турди-да, унинг оталарча меҳрибонлик билан болани авайлаб, унга озор бермай қўлидан идишчани олишини кузатиб, отаси тенги бу инсонни нима учун севиб қолганига яна бир бор амин бўлди. Шу пайт Иосифнинг биринчи хотинидан бўлган, ва онасининг ўлимидан сўнг, отаси билан яшаётган ўғли Якоб кириб қолди.

Сталинга Якобнинг Надеждага қараши ёқмади шекилли. Надеждага чиқиб кетишига ишора берди. Якоб онасининг ўлимидан кейин отасини анча йил кўрмаган, рус тилини умуман билмасди. Кремлга эса отаси сайланганидан кейин кўчиб келган. Кийиниши ҳам қишлоқча, кенг, осилиб турган шимлари ҳам унинг табиятан кўркамлигини яшира олмасди. Камсуқум, ўгай онасидан фақатгина беш, ё олти ёш кичгина, эсини таниган кап-катта 14 яшар йигит. Сочлари қоп-қора, бурнининг қирралиги унга янада кўрк бериб турибди. Эндигина мўйлаби ниш урган, қошларининг қалинлигидан, қоп-қора кўзлари унинг тагида ёниб қўринарди. Аммо отасидан феъл атвори билан жуда катта фарқ қиларди. Ҳаётда мақсади йўқ. Ўта содда ва меҳрибон, ишонувчан, ким бўлса шунга ёрдамга шошиларди. Ўгай онасига қараши, четдан қараган инсонга ғалати туюларди. Албатта-да ахир ёш, хушчақчақ, ҳаёт нафаси билан тўла, туртиб чиққан сийналари кийим остидан шундоққина кўзга ташланиб турадиган, юрганида олдинга эгилиброқ қадам ташласа-да, унинг қадди қоматидаги латофат ва қиёмлик бузилмайдиган, эгнидаги ҳарир либоси, юрганида енгил шабадада силкиниб, ўзига ярашиб турган бу аёл, қишлоқдан келган, ҳали аёл кишининг ҳидига тўймаган бу йигитнинг, қандайдир маънода ҳис туйғуларини жумбушга келтиргани табиий. Тўғри бўй-басти кичкина бўлгани билан аммо унинг ёниб турган кўзлари, гарчи эркак нусҳи ҳали юзидан акс этмаса-да, ҳар қандай аёлни мафтун қиларди.

Иосиф Сталин, ўғли Якобни олдида ўзини тутиб олди. У дарҳол жиддийлашиб,

– Хўш ўқувчи. Кел. Ўтир, – деб унга креслодан жой кўрсатди.

– Салом ота. Мен бир дақиқага, – деди Якоб.

У столдан, аллақачон тамаки тўлдириб қўйилган, аммо чалғигани учун чекишга улгурмаган трубкасини олиб, оғзига солди. Ва унга гугурт чақиб бир варакайига ўғли Якоб билан суҳбатлашаверди.

– Эшитаман, – деди Сталин чап қўлини кастюмининг чўнтагига су-

қиб.

– Гимназияга қайтмоқчи эдим, ота, – деди Якоб, бояги девор тарафда

жойлашган диван лабига омонат ўтираркан. Сталин чекиб турган ҳола-тида унга ҳайратлангандек қошини кўтарди.

– Нега? Кремлнинг сенга нимаси ёқмаяпти? – деди, бир қўли билан

иш столидаги китобларни тўғирлаган кўйи.

– Йўқ асло. Нега ундай дейсиз ота? – деганча, отасининг жиддий

таързда берган бу саволига ҳаяжонланиб, худди уни ҳафа қилиб қўядигандек бошини кўтарди Якоб. У гапираркан ҳаяжондан ўтирган курсисига хотиржам ўтиролмасди. Нуқул турмоқчи бўлган одамдек ҳар гапирганида диваннинг лабига янаям яқин келиб оларди.

– Бўлмаса қандайдир сабаби бўлса керак?

– Дўстларим билан бирга турмоқчи эдим. – Отасининг салавати ту-

тиб, нафаси ичига тушганча, баъзўр гапира олди Якоб. Сталин икки мартта чуқур-чуқур трубкасини торти. Одатда у жаҳли чиққанида шундай қиларди. Ўнг қўли билан трубкасини тутганча, чап қўлини кастюмининг олдидаги тугмалар орасига суқиб, – Комунал уйда? Дўстларинг билан? Жиддий айтяпсанми? —деди кесатиб. Ҳали кибр, обрў нималигини билмаган йигит,