Екінші айдың соңына таман Қаржы полициясының сұрақтары қайдан шығып жатқанын түсіндік. Санақ бойынша орынбасарым тергеуден келе сала маған кірді. «Сізден ақшаны қолма қол ауыстырған делдал компаниялар туралы сұрады ма?» – деді ақырын. Осылайша мен тендерге қатыспаған, бірақ ақшаны қолма қолға ауыстырып отырған компаниялар туралы білдім. Қылмыстық істің мәнісі енді түсінікті бола бастады. Мен орынбасарыма бәрі дұрыс, біздің оларға еш қатысымыз жоқ екенін айтып сендірдім.

Менің екі орынбасарымның да отбасы, бала-шағасы бар. Бірінші орынбасарымның екі ұлы бар, 2009-жылы мамырда дүниеге қызы келді. Олар да өз отбасы үшін қатты қорықты. Бірақ, олар жұмысқа келуін тоқтатпады. Тергеуге де шақырған сайын барды. Бірақ, үстімнен арыз жазбады. Екеуіне де үкім кесілді, түрмеге отырды. Санақ бойынша орынбасар – алты жыл отырды. Бірінші орынбасар – бес жылға кесілді. Бірінші орынбасар санаққа мүлде жауапты емес еді. Ол тек негізгі атқарушылар үлгермеген кезде көмектесті. Екеуі де тағылған айыпты мойындамады.

Жалған арызданғандар істі өзгертпеді. Қаржы полициясы оларсыз да мақсатына жетер еді. Бірақ, сол адамдарды аяймын. Біреу үшін жалған куәлік етуге тура келгендеріне ішім ашиды. Тағдыр сондай таңдау жасатқаны өкінішті. Оларға жасалған қоқан-лоқының рас-өтірік екенін олар да, мен де білмейміз ғой. Ешкімді айыптай алмаймын. Өтірік айтудан бас тартқан, жалған арызға қол қоймаған, түрмеге түсесің деген қысымға шыдаған жандарға құрметім шексіз.

Құқық қорғау органдары бәрінен жоғары

Санақ басталмай тұрып Үкіметте кәдуілгі статистика мен құқықтық статистиканы біріктіру керек пе деген мәселе қарастырылды. Ішкі істер министрлігінің (ІІМ) өз Статистика комитеті бар еді. Комитет мәртебесі бойынша Агенттіктен төмен. Сондықтан біріктірсе, ол Статистика агенттігінің құрамына кірер еді. Бірақ, біздің мәлімет жинақтау тәсілдеріміз әртүрлі. Әдістемелеріміз де сәйкеспейтін. Сондықтан мен де, ІІМ басшылығы да бірігуге қарсы болдық. Ортақ жиналыс өтпей тұрып, мен Құқықтық статистика комитеті басшысының жұмыс телефонына қоңырау шалдым. Осы тақырыпты талқыламақ едім. Телефонды көмекшісі көтерді. Дауысын зорайтып: «Бұл кім? Не мәселемен?» – деп сұрады. Мен екенімді білгенде ол қатты ашуланды. «Азаматтық басшының генералға қоңырау шалуға қандай құқығы бар? Әлде полковникке?» – деді. Атағы нақты есімде қалмапты.

Тұтқаны қойдым да, оның ашуланғанына өзім де біраз есеңгіреп отырып қалдым. Погон таққан адаммен бетпе-бет келген алғашқы сәтім осы еді.

Бұл мәселеге қатысты жиналыс Президент әкімшілігі басшысы орынбасарының кабинетінде Қаржы полициясындағы тергеу басталып, екі орынбасарым тұтқындалған соң бірнеше айдан кейін өтті. Мен жиналыстарға кешіксем, ешкім себебін сұрамайтын. Елдің бәрі Қаржы полициясына тергеуге барып жүргенімді біліп алған. Ал, Қаржы полициясындағы тергеу кез келген жиналыстан маңызды еді! Мен емін-еркін кірдім де, бос орынға отыра кеттім. Үстел өте кең еді. Басымды көтерсем… қарсы беттен маған – Қаржы полициясы агенттігінің төрағасы қарап отыр. Ол қызарып кетті. Әрине, ұялғаннан емес. Ол ашулы еді. «Айыпталушы» онымен бір үстел басында, бір жиналыста не деп отырады? Президент әкімшілігі басшысының орынбасары менің атымды атап, пікірімді сұрағанда, ол орнынан тұрып кете жаздады…

Екі статистика қосылмады. 2009-жылғы Статистика агенттігіне қатысты жағдайды бағалау да бірдей болмады, менің бағалауым бөлек, әркімді айыптау басты міндеті саналатын Қаржы полициясы агенттігі төрағасының ойы бөлек боп қалды.

Канада

Канадаға кетуім, әрі іссапар, әрі дамылдау болды. Статистиканы дамыту бойынша халықаралық конференцияны Канаданың Оттава қаласында орналасқан Статистикалық кеңсе ұйымдастырған еді. Агенттікте жасалған екі жарым жыл бойғы модернизациядан соң біздер сараптама жасау мен мәлімет тарату бойынша жаңа деңгейге шыққан едік. Сәуірде менің атыма Оттавадағы конференцияға шақырту келген еді. 2009-жылдың мамырының соңына таман арналған шақырту екен. Екі айдан бергі толассыз қысым мен тексерістен шаршап, ұшып кеттім. Тым құрығанда бір апта емін-еркін тыныстайын деген ой болды. Мені Канаданың Статистикалық ведомство басшылығы қуана қарсы алды. Құдды бір ескі таныстарын көргендей күй кешті. Статистикада жүрген екі жыл – шын мәнінде өте аз мерзім. Статистика – өте ұқыпты, ұзақмерзімді процесс. Бұл саладағы адамдар он жылдап, кейде өмірбақи жұмыс істеп жатады. Бірақ, мені елдің бәрі білетін. Мен халықаралық сессияларға жиі қатыстым, өзекті әрі даулы тақырыптарды талқылауға белсене атсалысатынмын, Агенттік қызметкерлерін оқытуға әртүрлі елден сарапшылар іздейтінмін.