1

C. Ó Lochlainn. Roadways in ancient Ireland // Féil-sgríbhinn Eóin Mhic Néill / Ed. by E. Ua Rian. Ath Cliath, 1940.

2

Псевдоисторией в ирландской историографии начиная с Т. О’Рахилли называют совокупность раннесредневековых генеалогий, хронологических компендиумов и преданий, созданных монахами и филидами. Все эти источники часто исторически недостоверны и стремятся примирить дохристианские мифологические и генеалогические данные с библейской и античной историей, Евсевием и Иеронимом, ставшими известными в Ирландии после принятия христианства. Э. Мак-Нилл использовал другой термин – синтетическая история, подразумевая тот самый синтез местной и христианской традиции в отношении к прошлому (E. MacNeill. Phases of Irish History. Dublin; Sydney, 1968. P. 89). К тому же важно, что псевдоистория воспринималась ее компиляторами как вполне реальная история и порой содержит зерна исторической действительности. Все это заставляет современных историков-ирландистов все чаще пользоваться термином синтетическая история (K. McCone. Pagan Past and Christian Present in Early Irish Literature. Maynooth, 1990. P. 54, 55).

3

K. McCone. Pagan Past and Christian Present in Early Irish Literature. Maynooth, 1990. P. 22—23.

4

Термины манифестация, манифестационизм, используемые в книге, могут показаться непривычными для русского читателя. Тем не менее эти термины широко известны в западной философии, богословии, лингвистике, психологии и искусствоведении. Конечно, термин манифестация может быть просто переведен на русский, как проявление, что я иногда и делаю. Тем не менее в силу существования термина манифестация в международной философской номенклатуре считаю возможным использование этого термина и его производных.

Манифестация, начиная со средневековой схоластики, в богословии и философии означает проявление Божества, события, благодаря которому присутствие Бога становится ощутимым. Ó некоторых богословов и философов Нового времени манифестация и манифестационизм ассоциируются с дохристианскими, языческими религиями (причем манифестация здесь означает эманацию божества) в противоположность иудейскому, христианскому и исламскому креационизму. В изобразительном искусстве, музыке и художественной литературе манифестация означает проявление сокрытого, неведомого, тайного (Encyclopédie philosophique universelle. Vol. II. Les notions philosophiques. T. 2. Paris, 1990. P. 1536—1537).

5

C. Newman. Tara: An Archaeological Survey. Dublin, 1997. P. 4, 35, 103, 110—111; D. L. Swan. The Hill of Tara, county Meath // JRSAI (1978), 108. P. 63—65.

6

R. Thurneysen. A Grammar of Old Irish. Dublin, 1946. P. 1.

7

Acta Sanctorum Hiberniae ex Codice Salmanticensi / Ed. by C. Smedt and J. Backer. Edinburgi et Londini, 1888. P. 399.

8

Annals of the Kingdom of Ireland by the Four Masters / Ed. by J. O’Donovan. Vol. 1. Dublin, 1856. P. 102; The Annals of Clonmacnoise / Ed. by D. Murphy. Dublin, 1896. P. 58.

9

Annals of Ireland. Three Fragments / Ed. by J. O’Donovan. Dublin, 1860. P. 76.

10

Annals of the Kingdom of Ireland by the Four Masters / Ed. by J. O’Donovan. Vol. 2. Dublin, 1856. P. 968; The Annals of Inisfallen / Ed. by S. Mac Airt. Dublin, 1951. P. 256.

11

Т. В. Гамкрелидзе, В. В. Иванов. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Ч. II. 2. Тбилиси, 1984. С. 943.

12

С. В. Шкунаев. Община и общество западных кельтов. М., 1989. С. 23—25.

13

F. Kelly. Early Irish Farming. Dublin, 1997. P. 360.

14

Corpus iuris hibernici. Vol. 1 / Ed. by D. Binchy. Dublin, 1978. 54. 18.

15

E. J. Gwynn. An Old Irish treatise on the privileges and responsibilities of poets // Ériu (1942), XIII. P. 31.

16

D. Ó Cróinín. Early Medieval Ireland. London; New York, 1995. P. 164.

17

Т. В. Гамкрелидзе, В. В. Иванов. Указ. соч. Часть II. 1. С. 751; Э. Бенвенист. Словарь индоевропейских социальных терминов. М., 1995. С. 252.

18

С. В. Шкунаев. Указ. соч. С. 17.

19

Audacht Morainn / Ed. by F. Kelly. Dublin, 1976. § 12—21.

20

D. Ó Cróinín. Op. cit. P. 77—78.

21

Airne Fíngein / Ed. by J. Vendryes. Dublin, 1953. P. 25; Togail bruidne Da Derga / Ed. by E. Knott. Dublin, 1975. P. 6.

22

С. В. Шкунаев. Указ. соч. С. 31; D. Ó Cróinín. Op. cit. P. 111.

23

E. MacNeill. Phases of Irish History. Dublin; Sydney, 1968. P. 102, 107.

24

Ibid. P. 44; B. Raftery. Pagan Celtic Ireland. London, 1994. P. 97.

25

Интересно, что в раннесредневековой Британии, вероятно, также существовало представление о пяти главных королях острова, по крайней мере, одно свидетельство о пяти главных королях запада Британии в VI в. находим у Гильдаса (Gildae Sapientis. De Excidio et Conquestu Britanniae. 27—37 // MGH. T. XIII. Vol. III. Berolini, 1898). Возможно, мы имеем дело с общей кельтской островной «политической» схемой.

26

D. Ó Cróinín. Op. cit. P. 48, 306.

27

Судьба настоящего инаугурационного камня Лиа Фаль (Lia Fáil) не ясна. Судя по большей части источников, он представлял собой каменную плиту, на которую ступал король во время инаугурации (T. Ó Broin. Lia Fáil: Fact and Fiction in the Tradition // Celtica (1990) 21. P. 394). Уже около 1200 г., когда был написан «Разговор старейших» («Añallamh na Senórach»), камень отсутствовал в Таре и был увезен из Ирландии (Acallamh na Senórach / hrsg. W. Stokes // Irische Texte IV/1. Leipzig 1900. S. 224). В XVII в. Джефри Китинг пишет, что Лиа Фаль увезли в Шотландию (G. Keating. The history of Ireland. Vol. I. London, 1902. P. 206—208). Сложно сказать, действительно ли этот камень находится сейчас в Шотландии, но тот конический камень в Таре, который археологи начиная с Петри называют Лиа Фаль, в действительности таковым не является.

28

С. Newman. Op. cit. P. 226—227.

29

E. Gwynn. The metrical Dindshenchas. Part I. Dublin, 1903. P. 4—8.

30

F. J. Byrne. Irish Kings and High-Kings. London, 1987. P. 54.

31

B. Raftery. Op. cit. P. 68.

32

B. Raftery. Op. cit. P. 66.

33

D. Ó Cróinín. Op. cit. P. 53—54.

34

F. J. Byrne. Op. cit. P. 80.

35

The Banquet of Dun na n-Gedh and the Battle of Mag Rath / Ed. by J. O’Donovan. Dublin, 1842. P. 4; см. также F. J. Byrne. Op. cit. P. 95.

36

Bechbretha / Ed. by T. Charles-Edwards and F. Kelly. Dublin, 1983. 70. § 34; F. J. Byrne. Op. cit. P. 58.

37

Цит. по F. J. Byrne. Op. cit. P. 65.

38

Félire Óengusso Céli Dé / Ed. by W. Stokes. Dublin, 1984. P. 10.

39

B. Raftery. Op. cit. P. 98—103.

40

Cogitosus: Life of Saint Brigit / Ed. S. Connolly and J.-M. Picard // Journal of Royal Society of Antiquaries of Ireland (1987). 117. P. 23.

41

Сид, сиды (síd, síde) – потусторонний мир древнеирландской традиции, по-разному локализуемый; волшебный холм, служащий входом в этот иной мир; обитатели сида, бессмертные, могущественные антропоморфные существа.

42

Tochmarc Étaíne / Ed. O. Bergin and R. I. Best. // Ériu (1938), 12. P. 178.

43

Airne Fíngein / Ed. J. Vendryes. Dublin, 1953. P. 7.

44

В. П. Калыгин, А. А. Королев. Введение в кельтскую филологию. М., 1989. С. 117.

45

The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Part V. Dublin,

46

T. Ó Concheanainn. The Three Forms of Dinnshenchas Érenn // The Journal of Celtic Studies (1981—1982) III. P. 88—89.

47

Iomarbhagh na bhFileadh. London, 1918. P. 22—23.

48

Airne Fíngein / Ed. J. Vendryes. Dublin, 1953.

49

RC, XV. P. 455.

50

T. O’Rahilly. Early Irish History and Mythology. Dublin, 1984. P. 3.

51

Cath Maighe Léna / Ed. by K. Jackson. Dublin, 1990.

52

R. Thurneysen. Die irische Helden– und Königsage. Halle, 1921. S. 24.

53

Acta Sanctorum Hiberniae ex Codice Salmanticensi / Ed. by C. Smedt and J. Backer. Edinburgi et Londinii, 1888. P. 399.

54

D. Ó Cróinín. Early Medieval Ireland. London; New York, 1995. P. 210.

55

Acta Sanctorum Hiberniae ex Codice Salmanticensi / Ed. by C. Smedt and J. Backer. Edinburgi et Londinii, 1888. P. 353.

56

Op. cit. P. 900.

57

E. MacNeill. Phases of Irish History. Dublin; Sydney, 1968. P. 178—179.

58

The Triads of Ireland / Ed. by K. Meyer. Dublin, 1906.

59

R. Thurneysen. A Grammar of Old Irish. Dublin, 1946. P. 9—11.

60

Под кшатриями здесь подразумевается военная аристократия, тот социальный слой, который Цезарь в Галлии называл «всадниками» (equites). Феномен «революции кшатриев» известен по истории древней Индии, когда военное сословие кшатриев стало на сторону буддизма и в оппозицию традиционному брахманизму. Некоторые кельтологи использовали этот термин по аналогии с индийской ситуацией.

61

См.: Ch.-J. Guyonvarc’h, F. Le Roux. La civilisation celtique. Rennes, 1998. P. 114; сходное мнение не раз высказывалось С. В. Шкунаевым в его статьях, научных докладах и частных беседах, напр.: С. В. Шкунаев. Герои и хранители ирландских преданий // Предания и мифы средневековой Ирландии. М., 1991. С. 11—12.

62

K. McCone. Pagan Past and Christian Present in Early Irish Literature. Maynooth, 1990.

63

A. and B. Rees. Celtic Heritage. New York, 1994.

64

P. Mac Cana. Celtic Mythology. London, 1970.

65

A. and B. Rees. Op. cit. P. 23.

66

Ibid. P. 25.

67

F. Le Roux. Introduction générale à l’étude de la tradition celtique I. Rennes, 1967. P. 19.

68

K. McCone. Op. cit. P. 256.

69

Ibidem.

70

D. A. Binchy. Celtic and Anglo-Saxon kingship. Oxford, 1970. P. 5.

71

F. J. Byrne. Op. cit. P. 1—3, 5.

72

W. Davies. Wales in the early middle ages. Leicester, 1982. P. 1.

73

D. Ó Cróinín. Op. cit. P. 8.

74

Ibid. P. 11.

75

F. Kelly. Early Irish Farming. Dublin, 1997. P. 402.

76

С. В. Шкунаев. Община и общество западных кельтов. М., 1989. С. 10—11, 153—154.

77

Там же. С. 155.

78

Corpus iuris hibernici / Ed. by D. Binchy. Vol. I. Dublin, 1978. 201.40—202.1.

79

C. Ó Lochlainn. Roadways in ancient Ireland // Féil-sgríbhinn Eóin Mhic Néill / Ed. by E. Ua Rian. Ath Cliath, 1940.

80

См.: Э. Тевено. История галлов. М., 2002. С. 84—85.

81

Airne Fíngein / Ed. by J. Vendryes. Dublin, 1953. P. 1.

82

Из метрических старин мест известно, что Ротниам однажды пообещала Фингену власть над Ирландией, поэтому позже, когда она рассказывает Фингену о будущем короле Конне и его наследниках, Финген уходит в изгнание (The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Part IV. Dublin, 1929. P. 336—338).

83

J. Carney. The earliest Bran material // Latin script and letters AD 400—900 / Ed. by J. J. O’Meara and B. Naumann. Leiden, 1976. P. 181.

84

Birkhan H. Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. Wien, 1997. S. 592.

85

Airne Fíngein / Ed. J. Vendryes. Dublin, 1953. P. 9—10; Anecdota from Irish manuscripts / Ed. by R. I. Best and others. Vol. 2. Halle; Dublin, 1908. P. 3—4.

Variae lectiones: 1. cid, ca D. búaid, buaidh D; .b. L. n-aile, .ii. D; n-aili L; aile AB. a ben, om. ABL. or, for LAB. Fingen, .f. L; Fingein A; Fingin B. or, ar D; for AB. cóic, coicc D; .u. AB. 2. prímróit, primroid DB, primroit L; primróit A. hÉrenn, Erenn D; Eirenn L; hErenn A; hErend B. ar si add. D. ní frítha, ní fritha D; ni fritha LAB. cosinnocht, cusanocht AL; gúsanocht D. ní rulatar, nir imtigset AB; ní is nimrulludar L. 3. ríg, eich D; righ L; rígh A; rig B. , ná D; na LAB. carpait, cairpthe L; carbuid D; carpaid B. sligi, sl-i A; slighi BL; slidhi D. Midluachra, Mhidhluachra D; Midhluachra L. innocht, anocht D; inocht L; indocht A; innoct B. fouair, fuair AB; dosfuair D. Midluachair, Midhluachair D; Midluacair L. 4. Damairne, damarni AB. .i. om LAB. mac, mac LAB. ríg, righ DL; rig AB. Sruba, sruibe D; srutbha B. torachtain, tarrachtain LA; tarractain B. feisi Temrach, Temrach i comdhail feissi na Temrach D; feisi .t. L; feissi Temrach A. Ocus, 7 D. Sligi, Slighi D; sl-i LA. 5. Cúaland, chualand D; cual– L. fouair, fuair AB; rosfuair D. Fer Fí, Fear Fí D; Fer Fi B. mac, mac LAB. Éogabail, Eoghabhail D; Eogab– L. ria mescuirib, ren dae[r]coraibh L; ria mescoraibh A; ria messcoraib B. síde, sídhe D; sidhe L; side AB. torachtain, toracht[ain] D; torochtain B. feisi, fessi A; om. DL. 6. Temrach, Temrach LA; anocht add. D. Ocus, 7 D. slige, slide A; sligi B; slidhi D; sl-i L. fouair, fofuair, AB; rosfuair D. mac Úmóir, om. ABD. maic, om D; maic AB. Doir domblais, doirir domblais L. 7. díbergaib, dibergachaib D ; dibergach– L; díbergaib B. Mide, midi BD; midhi A ; midhe L. oc techt, ac techt L; oc teacht B. Themraig, Themraigh D; Temhraig LA; Teamraid B. Ocus, 7 D. Slige, sligi A; .s. B; slighi L; slidhi D. Dhala, Tola, LAB. fouair, fofuair A; .f. B ; fosfuair D. Sétna, Setna DLB. 8. Secderg, Seccderc AB; Sithdherg D. mac, mac LB; mac A. Dornbuide, Dornbuidhe D; Dordbuid AB; i Duirnbhuidhi L. ria, re L. druídib, dibergachaib D; druidhibh L. Iarmuman, Iarmhuman L; Irmuman AB. oc, ic L. saigid, saidhi D. fheisi, fheissi D; feisi L; .f. AB. Temrach isin aidhche sea anocht add. D; Temhrach L; t. B. 9. Ocus, 7 D. Sligi, slighi L; slidhi D; slig B. Mór, Mhor DL. .i. Escir Riadai, .i. Eisgir Riadai D; .i. Eiscir Riadai L; om. B. is si roinnes Éirinn, conaidh dorc . . . ar dhó D. is sî, asi L ; isi B. roinnes, roindes A; rondeas B. Éirinn, hErind AB. fouair, fuair AB ; .i. fosfuair D. Nár, noar D. 10. Óengusa, oengus B; aenghusa D; aenghasa L; aengusa A. Umaill, Umaild D; Umhaill L. ria, re D. lathaib, laithaib D; lathaibh L; láthaib A. gaile, gale B; gaili L. Irruis, rrais LD. Domnand, om. LAB. oc cosnam, oc imcosnum D, ocsnam AB ; ag cosnamh L. 11. comtis, comdis D. , he LB. taidhsigh, add. D. cétnarístais, cetnarisdis D. Temraig, Themraigh anocht D; Temhraig L; Temr– A. Ocus, 7 D. nís tuargabsat, nis thargabsat A; nis targabsat B; ni tuargaibhset D; níis tuarcaibhset L. cóic, .u. AB. róit, roid D. cend, add. AB. 12. cosinnocht for Érinn, for Erinn gusa anocht D. for Erinn, om. AB. cosinnocht, cusanocht A; cosinocht L. is ann, is iarsin A; iarsin B; ocus D. ro gab, ro gabh L; ro gob B. gab, om. A. rann aile, rand a. B; in rann D. béus, om. DL; beuis A. 13. ce béo, cia beo B; gé beor-sa D. i tairisium, i tairisiumh L; i toirisiom A; i toirsiom B; i n-airisim D. chian, cian DB; cia A. 14. ním imgaib, nocomgeb B; nochamgeibh L ; nocomgeib A. toirse, toirsi A; torsi B; toirrsi DL. rodian, rodhian D. 15. ním geib, nim geibh L; nim geb B. format, formut D. aidche, aidhche D; aidchi AL; adche B. nduib, nduibh D. 15. fri feis, re feis D ; fri mescai AL; fri neascaid B. int slúaig, morsluaigh D; int sluaigh L; int sluaig AB. i Temraig, i Temuir D; i Temhraig L; hi Temraig A.

86

J. Vendryes. Lexique étymologique de l’irlandais ancien. B. Dublin; Paris, 1981. P. 107; Арх. boid gl. bravium «награда на состязаниях». Wb. 24a16. Пракельтск. *BŌDÂ > BŌDI? Родственно валлийск. budd «польза, выгода», др.-британск. bud «то же». Самая ранняя кельтск. форма засвидетельствована в галльск. boudi– «победа, выгода, польза», как в надписи из Лезу, строка 5: pape boudi macarni «для каждой питающей выгоды» (L. Fleuriot. Inscriptions gauloises sur céramique // Études celtiquis. 1980. Vol. 17. P. 143; X. Delamarre. Dictionare de la lanque gauloise. Paris, 2001. P. 71. Ср. имя знаменитой царицы бриттов Boudicca «Победоносная»).

87

Dictionary of the Irish Language. Dublin, 1983. S.v. «geis».

88

T. F. ORahilly. Early Irish History and Mythology. Dublin, 1946, P. 281—282.

89

The Martyrology of Tallaght / Ed. by R. I. Best and H. J. Lawrov. London, 1931. P. 122.

90

X. Delamorre. Op. cit. P. 103.

91

D. Sproule. Origins of Éoganachta // Ériu. Vol. 35. 1984. P. 32.

92

Предания и мифы средневековой Ирландии / Пер. и комм. С. В. Шкунаева. М., 1991. С. 265.

93

M. Eliade. Aspects du mythe. Paris, 1963. P. 54.

94

Атхарваведа: Избранное / Пер., комм. и вступ. статья Т. Я. Елизаренковой. М., 1995. С. 231, 232.

95

Rituals of Royalty / Ed. by D. Cannadine and S. Price. Cambridge, 1987. P. 242—243.

96

Iomarbhagh na bhFileadh / Ed. by L. McKenna. Vol. 1. London, 1918. P. 64.

97

F. Kelly. Early Irish Farming. Dublin, 1997. P. 538.

98

См.: М. М. Bakhtin. The dialogic imagination. Austin, 1992. P. 84.

99

Ibid. P. 90.

100

J. Carney. The earliest Bran material // Latin script and letters A.D. 400—900 / Ed. by J. J. O’Meara and B. Naumann. Leiden, 1976. P. 181.

101

Scél Túain maic Cairill do Fhinnén Maige Bile / Ed. by K. Meyer in A. Nutt // The Celtic Doctrine of Re-birth. London, 1897. P. 290—292.

102

De chophur in da muccida / Ed. by U. Roider. Innsbruck, 1979. P. 32, 36, 90.

103

The Mabinogion / Ed. by Lady Ch. Guest. Vol. III. London, 1849. P. 323.

104

The Book of Taliesin / Ed. by J. Gwenogvryn Evans. Llanbedrog, 1910. 20.8—9.

105

The Black Book of Carmarthen / Ed. by J. Gwenogvryn Evans. Pwllheli, 1906. 5.109—10.

106

В. П. Калыгин. Истоки древнеирландской мифопоэтической традиции. М., 1997. С. 10.

107

Philo. Quod Deus sit immutabilis, 160 // Philonis Opera / Ed. by F. H. Colson and G. H. Whiteaker. Vol. 3. London; New York, 1930.

108

E. Gwynn. The Metrical Dindshenchas. Part III. Dublin, 1913. P. 280.

109

Ibid. P. 146—147; fo díamair ro boí: Airne Fíngein. P. 5.

110

См. C. Watkins. How to kill a dragon. New York; Oxford, 1995. P. 451.

111

Airne Fíngein… P. 9.

112

The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Vol. 3. Dublin, 1913. P. 280; The Prose Tales in the Rennes Dinnshenchas / Ed. by W. Stokes. RC (1894), XV. P. 455; Annals of the Kingdom of Ireland by the Four Masters / Ed. by J. O’Donovan. Vol. 1. Dublin, 1856. P. 102.

113

Cath Maige Tuired / Ed. by E. A. Gray. Naas, 1982. P. 34.

114

См. Г. Башляр. Земля и грезы о покое. М., 2001. С. 14.

115

A. G. van Hamel. Aspects of Celtic Mythology. London, 1934. P. 44.

116

Airne Fíngein… P. 1.

117

J. Vendryes. Lexique étymologique d’irlandais ancien. R—S. Dublin; Paris, 1974. P. 22.

118

Tidings of Conchobar mac Nessa / Ed. W. Stokes // Ériu (1910), IV. P. 26.

119

Неизмеряемое время в сиде, принимающее характер вечности, было отмечено двумя кельтологами, насколько мне известно, независимо друг от друга: F. Le Roux. Le rêve d’Oengus, commentaire du texte // Ogam (1966) 18. P. 148—149; J. Carey. Time, space, and the Otherworld // Proceedings of the Harvard Celtic colloquium (1987). Vol. VII. P. 8.

120

D. A. Binchy. The fair of Tailtiu and the feast of Tara // Ériu (1958), XVIII. P. 134—135.

121

В подтверждение нашей точки зрения можно привести мнение Н. Т. Паттерсона: «The ceremony of banais ríg seems to have been intended to enhance the king’s power, through the goddess» affirmation of his suitability as her concort. Samain, the time of greatest political crisis, would therefore seem appropriate as the setting for the Feast of Tara» (N. T. Patterson. Cattle-lords and clansmen. Notre Dame; London, 1994. P. 148n6).

122

Ю. М. Лотман. Семиосфера. СПб., 2001. С. 527.

123

P. Mac Cana. Placenames and Mythology in Irish Tradition // Proceedings of the First North American Congress of Celtic Studies / Ed. by G. W. MacLennan. Ottawa, 1988. P. 321.

124

Serglige Con Culainn / Ed. by M. Dillon. Dublin, 1953. P. 29.

125

Acta Sanctorum Hiberniae ex Codice Salmanticensi / Ed. by C. Smedt and J. Backer. Edinburgi et Londini, 1888 P. 399.

126

S. Ziegler. Die Sprache der altirischen Ogam-Inschriften. Göttingen, 1994 P. 194; А. А. Королев. Древнейшие памятники ирландского языка. М., 1984. С. 168.

127

LU 5788 etc.

128

The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Part III. Dublin, 1913. P. 282.

129

J. Carney. The earliest Bran material // Latin script and letters A. D. 400—900 / Ed. by J. J. O’Meara and B. Naumann. Leiden, 1976. P. 181.

130

A. P. Smyth. Celtic Leinster. Blackrock, 1982. P. 52.

131

Togail Bruidne Da Derga / Ed. by E. Knott… P. 9.

132

C. Ó Lochlainn. Roadways in ancient Ireland // Féil-sgríbhinn Eóin Mhic Néill / Ed. by E. Ua Rian. Ath Cliath, 1940. P. 473.

133

dae[r]coraibh idhe «рабы из сида» в варианте «Книги из Лисмора».

134

Airne Fíngein… P. 24.

135

Cath Maige Mucrama / Ed. by. M. Ó Daly. Dublin, 1975. P. 38.

136

M. Dillon. The yew of the disputing sons // Ériu (1946), XIV. P. 156—159.

137

Cath Maige Mucrama… P. 40.

138

The Bodleian dinnshenchas / Ed. by W. Stokes // Folk-Lore, III (1892), № 4. P. 509—511.

139

E. Hamp. Varia II. 2. Gwion and Fer Fí // Ériu (1978), XXIX. P. 152—153.

140

Ystoria Taliesin / Ed. by P. K. Ford. Cardiff, 1992. P. 66—67.

141

E. Gwynn. The Metrical Dindshenchas. Part III… P. 280.

142

C. Ó Lochlainn. Roadways in ancient Ireland… P. 472; Irische Texte / Ed. by W. Stokes and E. Windisch, IV. 1. Leipzig, 1900. P. 67.

143

Lebor Gabála Érenn / Ed. by R. Macalister. Vol. IV. Dublin, 1941. P. 22—24.

144

Ibid.; A. G. van Hamel. On Lebor Gabála // ZCP (1915) X. P. 188—189; The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Vol. IV. Dublin, 1924. P. 346—350.

145

Irische Texte / Ed. by W. Stokes and E.Windisch, IV, 1… S. 20.

146

R. Thurneysen. Tuirill Bicrenn und seine Kinder. ZCP (1918) XII. S. 244—245.

147

T. В. Гамкрелидзе, Вяч. Вс. Иванов. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Ч. II. 1. Тбилиси, 1984. С. 563.

148

C. Watkins. How to kill a dragon. New York; Oxford, 1995. P. 410.

149

Acta Sanctorum Hiberniae ex Codice Salmanticensi / Ed. by C. Smedt and J. Backer. Edinburgi et Londinii, 1888. P. 353.

150

E. Gwynn. Op. cit. P. 280.

151

C. Ó Lochlainn. Roadways in ancient Ireland… P. 471.

152

Corpus Genealogiarum Sanctorum Hiberniae / Ed. by P. Ó Riain. Dublin, 1985. P. 96, 107, 275.

153

R. A. S. Macalister. Corpus Inscriptionum Insularum Celticarum. Vol. I. Dublin, 1945. nos. 119, 194.

154

T. O’Rahilly. Early Irish history and mythology. Dublin, 1946. P. 295.

155

C. Watkins. How to kill a dragon. New York; Oxford, 1995. P. 285—286.

156

Togail Bruidne Da Derga / Ed. by E. Knott. Dublin, 1975. P. 39.

157

Irische Texte / Ed. by W. Stokes and E. Windisch, IV, 1… P. 200; The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Vol. III. Dublin, 1913. P. 208.

158

E. Gwynn. Op. cit. Part III… P. 282.

159

A. and B. Rees. Celtic Heritage. London, 1961. P. 133—136.

160

F. J. Byrne. Op. cit. P. 177, 198 n.

161

R. I. Best. The Settling of the Manor of Tara // Ériu (1910), 4. P. 148.

162

R. Sharpe. «Hiberno-Latinlaicus, Irish láech and the devil’s men» / Ériu (1979), 30, P. 82.

163

L. Bieler. The Irish Penitentials. Dublin, 1975. P. 160.

164

D. Binchy. Old Irish table of penitential commutations // Ériu (1962), 19. P. 58; еще один пример крайне отрицательного отношения к друидам и díberga(ig) можно найти в среднеирландском житии Колмана, сына Луахана («Betha Colmáin maic Lúacháin»), которое не допускает отпущения грехов друиду или разбойнику (K. Meyer. Betha Colmáin maic Lúacháin. Dublin, 1911. P. 106).

165

D. Binchy. Bretha Crólige // Ériu (1938), 12. P. 40.

166

См. о тонзуре друидов в «Книге из Арма» (fo. 12b1): «ablati sunt capilli capitis illius, id est norma magica quae prius in capite videbatur, airbacc (угол. – Г. Б.), ut dicitur, giunnae (стрижки. – Г. Б.)».

167

L. Bieler. Four Latin Lives of St. Patrick. Dublin, 1971. P. 169—170; цитируется по R. Sharpe. Op. cit. P. 84.

168

Cath Mhuighe Leana / Ed. by E. Curry. Dublin, 1855. P. 69.

169

Lebor Gabála Erenn / Ed. by R. A. Stewart Macalister. Part V. Dublin, 1956. P. 65; G. Keating. The history of Ireland. Vol. I. London, 1902. P. 108.

170

D. Ó Cróinín. Early Medieval Ireland. London; New York, 1995. P. 58; M. Dillon and N. Chadwick. The Celtic Realms. London, 1967. P. 64.

171

The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Vol. III. Dublin, 1913. P. 282; похожее описание мы находим в анналах: «Esccir Ríada .i. sabh ronna Ereann a dó etir Chonn 7 Eoghan Mór» (Annals of the Kingdom of Ireland by the Four Masters. Vol. I / Ed. by J. O’Donovan. Dublin, 1856. P. 102).

172

Annals of Ireland: Three Fragments / Ed. by J. O’Donovan. Dublin, 1860. P. 76.

173

Togail Bruidne Dá Derga / Ed. by W. Stokes. Paris, 1902. P. 27.

174

The Metrical Dindshenchas... P. 284.

175

S. Mac Mathúna. Immram Brain. Tübingen, 1985. P. 35. Aircthech глоссируется как regio.

176

LU 1620.

177

A. G. van Hamel. Op. cit. P. 189. Согласно В. П. Калыгину за этнонимом domnann < *Dubnon или *Dubnones стоит теоним * Dubnu (masc.) или *Dubnona (fem.) (В. П. Калыгин. Кельтская космология // Представления о смерти и локализация иного мира у древних кельтов и германцев. М., 2002. С. 93).

178

The Metrical Dindshenchas / Ed. by E. Gwynn. Part V. Dublin, 1991. P. 91—92.

179

Ю. М. Лотман. Внутри мыслящих миров. М., 1996. С. 347.

180

Early Irish Poetry / Ed. by J. Carney. Cork, 1965. P. 59.

181

T. Ó Concheanainn, The Three Forms of Dinnshenchas Érenn // The Journal of Celtic Studies (1981—1982) III. P. 88—89.

182

W. Stokes. The Prose Tales from the Rennes Dindshenchas // RC (1894), XV. P. 454—455.

183

Ibid. P. 454.

184

Irische Texte / Ed. by W. Stokes and E. Windisch. IV, 1… P. 20.

185

Lebor Gabála Érenn. Part III / Ed. by R. A. S. Macalister. Dublin, 1940. P. 120—126.

186

Домилезианский – относящийся к временам до сыновей Миля, которые были последними насельниками Ирландии согласно ирландской псевдоисторической традиции, отраженной в «Книге взятия Ирландии» («Lebor Gabála Érenn»). Иногда их ассоциируют с гойделами.

187

E. Gwynn. The Metrical Dindshenchas. Part III. Dublin, 1913. P. 276.

188

Cf. C. Ó Lochlainn. Roadways in ancient Ireland // Féil-sgríbhinn Eóin Mhic Néill / Ed. by E. Ua Rian. Ath Cliath, 1940. P. 473.

189

Early Medieval Munster. Archaeology, History and Society / Ed. by M. A. Monk and J. Sheehan. Cork, 1998. P. 39.

190

The Book of Leinster. Vol. III / Ed. by R. I. Best and M. O’Brien. Dublin, 1957, 169b (P. 754); Silva Gadelica. Vol. II / Ed. by S. O’Grady. London; Edinburgh, 1892. P. 477.

191

Я воспроизвожу здесь немного отличающуюся версию из рукописи XII в. Laud 610, fo. 86d, никогда ранее не публиковавшуюся:

Dala Ghlass do Grecaib Scithia is huad dogarar Sligi Dala. Ńrea ingen Fedlicon a ben. Is uaithi ainmnigther Ros Crea. Cannan mac Fedlicon dano, is uad congarar Cluain Canann. Carmun cetbrugach derbrathair do Dalo co ndaluid iar mbas Dala do triall a hÉirind co toracht Carmun Life. Conid and atbath do chumaid a brathar.

Dala dano 7 Carman 7 Inteng 7 Glare 7 Brea 7 Grea 7 Cairiu sechtor maic faith maic Taitt maic Ogamain maic Beoamain maic Sru maic Esru maic Gaidil Glais insin 7 Rafann a siur. Corro fhodlait do dith Dala ar ba he Dala a cuinnig. Dala fo Sligi Dala i nbith, Carman os Lifiu, Inteng i nDun Inteng os Tul Tuindi i nHuib Garrchon, Caille hi Crich Cualand, Brea i nHuib Bríuin Chualann hic Dun Brea os Uachtmara, Glaire os Dun Glare i nÉlib Muman, Grea i nDun Grea у Sleib Airgiall, Cairiu i nDún Chairin. Rafann dano a siur ic Rairinn Maige Laigen. Is amlaid sein ro fodlait sechtor maic fáith 7 is uadib dogarar na iaddasin, ut poeta dixit:

Dala, Inteng, Glare glan,

Brea, Grea, Cairiu can

7 Carman claen cathach

ba hadbal clann oenathar

is a siur gribda gand

diambo hainm rigda Rafann.

192

Только в Laud 610.

193

W. Stokes. The Prose Tales in the Rannes Dindshenchas. RC (1894), XV. P. 311.

194

А. Ф. Лосев. Диалектика мифа. М., 2001. С. 52.

195

H. Wagner. Studies in the Origins of Early Celtic Civilisation. ZCP (1970), 31. P. 46—55; B. Maier. Dictionary of Celtic Religion and Culture. Woodbridge, 1997. P. 278.

196

W. Stokes. Tidings of Conchobar son of Ness // Ériu (1910), IV. P. 22.

197

Cf. K. Campbell. The Romance of the Seven Sages of Rome. Baltimore, 1898.

198

Т. В. Гамкрелидзе, В. В. Иванов. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Часть II. 1. Тбилиси, 1984. С. 854.

199

Lebor Gabála Érenn / Ed. by R. A. S. Macalister. Part III. Dublin, 1940. P. 126.