Томмот даҕаны биирдэ эмэтэ холуочук уолтан быыһаабыттааҕым диэн ахтыбатаҕа, үтүөлээх киһилии туттубатаҕа. Кыыча буоллаҕына сарсыныгар баһыыбалыырын оннугар хата тугун эрэ күөмчүлэттэрбит киһилии өс-саҕа буолан охсурҕаламмыта:

– Махтаныа диэн күүтэҕин дуу? Кураанаҕы күүтэн эрэйдэнимэ. Нахааллары да, көмүскэстэри да хайаларын баҕарар абааһы көрөбүн.

Томмот тугу даҕаны саҥарбатаҕа, кыыһы өйдөөбөтөхтүү көрөн эрэ кэбиспитэ. Дьиҥинэн ити Кыыча тыла эрэ этэ. Кырдьыгы эттэххэ, кини сити киэһэттэн ыла Томмоту атын оҕолортон барыларыттан арааран көрөр буолбута. Томмот аны көннөрү студент Чыычаахап эрэ буолбатаҕа, “били кинини холуочук Панаттан быыһаабыт уолга”, “били киэбириҥсэ Пананы үчүгэй аҕайдык кэһэппит уолга” кубулуйбута. Итиэннэ ити “абааһы көрөбүн” диэбитэ эмиэ сымыйа. Чэ Пананы буоллун даҕаны. Оттон Томмоту абааһы көрөрө кэлииһи дуо? Иһигэр сөбүлүү санаабыта диэххэ сөп. Ол кырдьыкка арыый чугас.

Ити итинэн бүтэн хаалбыта буоллар, баҕар, кэлин умнуллан барыах этэ. Киһи киһини омнуолаан биитэр сөбүлээн ылара кэмнээх үһүө. Онтукаҥ үксэ улахан, дириҥ иэйиигэ кубулуйбакка, күн-дьыл тумарыгар сүтэн-оһон барааччы. Кыычалаах Томмот сыһыаннара эмиэ оннук дьылҕаланыах эбитэ дуу, өскөтө… арай били сааскы саһаан кэрдиитигэр тахсыбатыннар? Ким билэр… Барыта түбэлтэ курдук. Киһи олоҕо диэн, баҕар, түбэлтэттэн түбэлтэлэр ситимнэһиилэрэ буолуо. Эбэтэр ити биһиги түбэлтэ диэн ааттыырбыт дьиҥэр түбэлтэ ааттамматтара, хайаан да мүччүрүйбэккэ буолуохтаах суоллар эбиттэрэ дуу? Чэ хайата да син биир…

Саас этэ. Бүтүн курсунан Кэҥкэмэлиир суолунан тахсыбыттара. Хаар харааран, мутукча саҥардыы тыллан турара. Дириҥ аппалар түгэхтэригэр эрэ хаар тобоҕо, куобах тириитин тырыта тыытан ыһан кэбиспиттии, онно-манна туртайара. Кыыдааннаах кыһын кэнниттэн куораттан саҥа таҕыстахха, хара тыа төбөнү туймаардар дыргыл сыта сытыытын, минньигэһин, үчүгэйин эриэхсит! Итиэннэ куораты тулалыыр бэс чагдаҕа холуйдахха, тиит ойуур эчи сымнаҕаһын, эчи намылхайын!

Саһаан кэрдиитигэр араарсыыга Кыыча эмиэ били бөлөх уолаттары, кыргыттары кытта түбэспитэ. Кырбанналлар, “комсомол барышнята” диэн хомуруйдаллар даҕаны, ол уолаттар кыыһы бэйэлэриттэн араарыахтарын баҕарбаттар этэ. Итиэннэ төһө да “барышнята” аатырдар, Томмоттоох Кыыча икки ардылара ырааҕын харахтаах дьон ама көрөллөр буоллаҕа дии. Дьэ ол курдук кыыс кинилэри кытта үлэлэһэ сырыппыта. Аттыларыгар Томмоттоох үлэлииллэрэ. Кыычалаах биир сүрдээх баараҕай тиити охторорго быһаарбыттара. Икки уол эрбээбитэ. Кыыс үс уоллуун тугу эрэ суолтата суоҕу сэлэһэ турбуттара. Тиит эрбэнэн охтуо ыраахха дылыта. Онтон… ыарахана бэрдиттэн иҥнэри баттаан эрдэлээбитэ дуу, эрбээччи уолаттар эмискэ: “Тиит суулла-а!” – диэн хайа барбыттара. Кыыча аттыгар турбут уолаттар көрүөх бэтэрээ өттүнэ туора ыстаммыттара. Кыыс, соһуйан буолуо, даллайан туран хаалбыта. Үрдүгэр халлааны күлүктүүр аарыма тиит иэҕэйэн эрэрин көрдөр да, атаҕа сиргэ хам сыстыбыкка дылыта. “Бүттүм…” – диэн оччо чуолкайа суох, үдүк-бадык санаа төбөтүгэр кылам гыммыта. Көмүскэннэҕэ буолан, хараҕын быһа симмитэ. Онтон биирдэ өйдөнөн кэлбитэ: сирэйинэн отон угар умса түһэн сытар этэ. Хайдах буолан манна сытарын, хаһан манна охтубутун билбэтэ. Тиит сиргэ барчаланар тыаһын даҕаны истибэтэҕэ. “Хайдах хайдаҕый?” – диэн дьиктиргээн кэннин хайыспыта. Тиит сууллан мутуктара адаарыйан сытара. Кыыс кэнниттэн мутуктар быыстарыттан Томмот туран эрэрэ. Аҥаар атаҕынан үктэнэн иһэн сирэйин куһаҕаннык туттан ылбыта.

– Хайа, хайдаххыный? – диэбитэ кини кыыс аттыгар кэлэн, өрө тардаары илиитин уунан туран.

– Хайдах да буолбатахпын…