Ахсааннаах чыпчылҕан иһигэр Соболев төбөтүгэр араас санаа булумахтаста. Кини, уһата-тэнитэ барбакка, сип-сибилигин иккиттэн биирин быһаарына охсоро наада этэ. Урукку штабс-капитан бассабыыктары, кинилэр диктатураларын ис сүрэҕиттэн абааһы көрөрө. Сэбиэскэй былаас суулларын туһугар кини олоҕуттан уратытын барытын биэрэрин даҕаны кэрэйиэ суох этэ. Ити туһугар кини кыргыһыыга даҕаны киирсэргэ бэлэмэ. Ол эрээри бу кыргыһыы кыайыынан түмүктэниэҕин бигэтик билэр буоллаҕына. Кыһыллар кыайтараллара чахчы буоллаҕына. Оттон туга-ханныга биллибэт суолга… Кини ааспыт өттүгэр элбэхтэ кэһэйдэ. Дьолго, кэһэйдэ эрэ. Аҕыс-сэттэ сыл устата сэриигэ сылдьан, Соболев тиһэҕэр тиийэн саамай кылаабынайа тыыннаах ордор эбит диэн санааҕа кэллэ. Ити да гыннар үрдүк өрөгөйгө, албан аакка тиксэр суолтан туора туран хаалар эмиэ да кыһыылаах буолуохха дылы. Итиэннэ сүгүн туора туруоруохтара суоҕа баар. “Күүрээннээх күннэргэ туора турбутуҥ”, – диэн ол кыайбыт-хоппут дьон эйигин биир буулдьа аһылыга оҥордохторуна даҕаны көҥүлэ.

“Хайыахха? – Соболев харааччы мунан багдаллан турда. – Бу азиаты сибилигин үүрэн таһаардахха? Ол-бу кутталлаах сибээскэ киирсибэтэххэ? Оччоҕо бу дьиккэриҥ тута дьонугар биллэриэ. Оччоҕо кыһылларга букатыннаахтык эргийбиккэр тахсар, кэлин били кытаанах иэстэбилгэ түбэһэҕин. Кэбис… Рейнгардт, ыһыыт атамаана, бука, билэн холбостоҕо. Пепеляев хайаан да кыайарын эрэнэн. Оччоҕо билигин аккаастаан кэбиһэр хайдах да сатаммат. Оо, хайыах муҥуй?.. Сатана дьэбириэйэ умнубатах соруон”. Кини санаабатаҕа буоллар, Соболев, билиҥҥитин курдук, ылы-чып олорон бу айдааннаах күннэри аһарыа этэ. Уонна, Пепеляевтаах куораты ыллахтарына дьэ кинилэргэ холбоһуо этэ. Ону баара… “Хайыахханый? Чэ билигин сөбүлэммитэ буолуохха. Соччо куттала суох бытархай сорудахтарын толоруохха да сөп. “Кини тыла – бирикээс”, – диэбит дии. Бу азиат тылын. Олус кыаллыбат суолу этэр үһүө? Эттэҕинэ да ылыныллыа суоҕа. Чэ бэйи, хайдаҕа-туга көстөн иһээ ини… “Доҕоруҥ буолабын”. Доҕор курдук көрсөрбөр тиийэбин. Инньэ диэн хайыахпыный? Атын хайыыр даҕаны кыаҕым суох…”

Валерий дьиэлээх киһини кэтээн көрө турда. Кырдьыгы кистээбэккэ эттэххэ, Соболев бастаан ЧК-ны эҥин ахтыбытыгар кини улаханнык дьиксиммитэ. Киһи иһин эриэнин туох билиэ баарай. Полковник Рейнгардт суругун биэрэригэр: “Ол-бу буолан куйбаҥнаары гыннаҕына, дьаҕырыйа түһээр. Кини куттамсах. Уонна кыһылларга ис сүрэҕиттэн ылынан үлэлээбэтэ биллэр. Кыһалҕаттан сылдьара буолуо. Онон кини чааһыгар саарбаҕалаама”, – диэбитэ да, ону бигэтик эрэнэр күчүмэҕэй этэ. Бу сылларга киһи санаата араастаан уларыйыан сөп. Соболев даҕаны чахчы кыһыл диэки эргийиэҕин тоҕо сатамматый? Итинник саарбахтыы саныы туран, киһитэ били бастаан кыыһырбыта, быыппастыбыта улам симэлийэн, сирэйэ улам марбастан, ньэлгэйэн, сымнаан барбытын көрөн, Валерий көхсө кэҥии түстэ.

– Тойон штабс-капитан, ыалдьытыҥ сыгынньахтанарын көҥүллүөҥ дуу?

– Баһаалыста. Прошу… Тоһоҕо ити баар. Итиэннэ миигин, ради бога, Эраст Константинович диэ, – Соболев истиэнэни ыйан хараҕынан имнэннэ уонна ыалдьытыгар олоппоһу сыҕарытан биэрдэ, бэйэтэ ороҥҥо олордо.

Валерий илиитин ууммутунан кэллэ:

– Чэ, Эраст Константинович, билигин дорооболоһордуу дорооболоһуох.

Илии тутустулар.

– Кими кытта билсэр чиэстэнним? – Соболев илиитин араарбакка олорон ыйытта.

– Такыров… Петр Петрович.

– Дорообо, табаарыс Такыров.

Валерий киһитэ илиитин кытаанахтык ыга туппутугар букатын холкутаата. Бу чахчы бэйэ киһитин илиитэ.

– Чэ сөп. Онуоха-маныаха диэри “табаарыстар” да буолуох. Күүтэрбит даҕаны ахсааннаах хонук хаалла.

– Август Яковлевич… онно дуо? – Соболев быһаарыыта суох аан диэки садьыс гынна.