Бу кинигэҕэ тиһиллибит докумуоннар, ыстатыйалар элбэҕи санаталлар, өйгө-санааҕа былдьаһыктаах кэммит ис туругун тилиннэрэллэр. Түргэнник даҕаны барыта мүлүрүйэр, тумул нөҥүөттэн бүтэҥитик иһиллэр ой дуораанын ньиргиэрин курдук буолар эбит. Кинигэҕэ суруллубут чахчылар барылара биир тиһиккэ мунньулланнар, биир кэлим көстүү буолан историческай суолталаах кимиилээхтик киирсибит оччотооҕу интеллигенция ааспыт үйэлэргэ турууласпыт саха саарыннарын күөннэригэр ойууламмыт. Орто, эдэр көлүөнэ дьон далааһыннаах туруулаһыытыгар, бэйэтин дьоһунун тууратын тутарыгар, өбүгэ тыынынан салайтарыытыгар кини ааспыт көлүөнэлэр дьиҥ кырдьыктарын буларга, ону үйэтитэргэ дьулуспута. История кырдьыгын хасыһан буларга бэлэмнээх буолан, уларыта тутуу арыйбыт аанын өссө тэлэччи аһан, саха историятын ир суолун ирдээбитэ, тоҥ суолун тордообута. Халыҥ идеологическай көмнөхтөн төрүт дьоннорбут ааттарын-суолларын ыраастаан, кинилэр үтүө ааттарын, туруорсубут идеяларын билиҥҥи кэмҥэ сирдиир, салайар суолталаабыттара. Ол түмүгэр эрэллээх тирэх үөскээбитэ. Саха историята саха саарыннарын олоххо дьулуурдара быстыбаттык салҕанарыттан турара чаҕылхайдык көстүбүтэ. Көҥүлгэ, сомоҕолоһууга, бэйэни салайыныыга дьулуһуу – саха историятын интеллектуальнай традициятын ис туурата, умнуллубат-өспөт эрчимэ. Ону утумнаан, ону салҕаан, саха саҥа көлүөнэлэрэ үйэлэр кирбиилэрин дабайаллар уонна кэлэр көлүөнэҕэ кэриэс туттараллар. Оннук суолталаах бу кинигэ ис хоһоонугар тыктаран биһиги кэммит эдэр уонна орто саастаах интеллигенцията туохха ордук дьулуһан, тугу кыайан күөн туттарын, тугу сиппэккэ хом санаалааҕын кылгастык сыныйан көрүөххэ. Олох ыҥырар-угуйар көстүүтэ, итэҕэһэ-быһаҕаһа, үтүөтэ-мөкүтэ түгэҕэ биллибэт. Оттон киһи да, бүтүн омук да ычата кэмнээх-кээмэйдээх гына айыллыбыт, онон сирдээҕи олох отуорун хайа да бэйэлээх атыйахтаах уулуу дьалкытар анала суоҕа абырыыр. Барыта сүтэр-оһор, көннөрүллэр буолан, сиргэ олох салҕанар кыахтаах гына айыллыбыт. Онон кэлэр кэскил хас көлүөнэ аайы саҥаттан тыргыллар.

Саха сиригэр саҥа олох саҕаламмыта быйыл сүүрбэ сылын туолар. Бу историческай биэтэги Саха сувереннай өрөспүүбүлүкэтин төрүттээбит Михаил Ефимович Николаев Саха АССР Верховнай Советын Президиумун Председателинэн талыллыбыт күнүттэн ааҕабыт. Бу сүүрбэ сыл устата саха көҥүлгэ, сомоҕолоһууга уонна бэйэни салайыныыга дьулуспут дьулуһуута хайа да үйэлэрдээҕэр ордук сытыытык турбута, туолбута уонна билигин саба баттанар куттала суоһаата.

Сүүрбэ сыллааҕыта социалистическай лааҕыр ыһыллан, киһи аймах геополитическай дьылҕата тосту уларыйбыта. Улуу Советскай Союз араас ньыманан холбообут тутула үрэллэн, биэс уонча саҥа государство үөскээн, омуктар нация быһыытынан сайдар, уйаннара-хатаннара тургутуллар суолугар үктэммиттэрэ. Сорохтор өссө эбии бытарыйан, атыттар сэрии уотугар киирэн биэрэн, угаайылаах сабыдыалга түбэһэн түөрэхтэрэ түҥнэстэн, эрдиитэ суох тыы курдук, ытылла сылдьаллар. Билиҥҥэ диэри чахчы көнөр-сайдар суолу туппут социалистическай лааҕыртан босхоломмут биир да омук, нация суох. Политологтар этэллэринэн, өссө да ситэри арахсыы, үүммүт үйэ ирдэбиллэригэр дьүөрэлээх омуктар-нациялар аныгылыы тутуллара үөскүү-сайда иликтэр. Күүс өттүнэн сир ресурсаларын үллэстии баарын тухары, киһи, омук бэйэтин дьоһунун харыстыыр, туруорсар кыаҕа суоҕун тухары киһи аймах сайдыыта харгыстана туруоҕа. Оттон Россия бу сайдыы суолун төрдүн да тута илик. Онон биһигини өссө да уһун унньуктаах айан күүтэр. Хайа да көлүөнэ дьаныардаах турунуулардаах, быһаарыылаах талыыттан мүччү түһүө суоҕа. Олох хамсыыра хаһан баҕарар икки сирэйдээх, онтон сырдык өттүн талар тустаахтарга тирээбит кэмигэр уустук буолар.