– Дыа, эһиги таалалар о-оннук айылаах курутуой буоллугут да? – дьаллайбыппыт дьаһайталыах баҕайытык туттан барар.

– Эһиги халдьаайыларбыт эрэ диэн хаардыы хаамаары гынаҕыт дуо? Билигин үчүгэй аҕайдык кыргыталаан кэбиһээйэбит, – Айтаал төһө да аччайа сатаатар мадьаҕарын ханна гыныыһы.

– Нех… б…, эппиэттиигин дуо, тылларгар?! Эппиэттиигин дуо, аа?! – биирдэһэ кэлэҕэйдээбэт да буола ыга кыыһырбыт.

– Эппиэттээн наа!..

– Дөйүтэн кээс эрэ ити чумуону, – туораттан өрүөллэрэ Өлүөчүк хаһыытыыр.

– Билигин хата бэйэҕин дөйүтээйэбит, – халдьаайылартан ким эрэ хап гынан ылар.

– Кэлиий б… оччоҕо манна!

Бары бииргэ хаһыытаһа түһээт хапсыспытынан бараллар. Ким кими тэбиэлиирэ, охсоро биллииһи дуо – үлүбүөй дайбаһыы, иннигэр баары аҥаардастыы солооһун. Арай, алдьархайдаах Айтаалбытын, кэм да туох эрэ диэн ордоотоон эрдэҕинэ, били дьаллайбыт-аллайбыт атаспыт түҥнэри саайан түһэрдэ. Сонно таалалар таба түбэһиннэрэн дьаллайбыты сууллараллар да, тэбиэлээн тиҥиргэтэн бараллар. Халдьаайылар тобохторо өрө сүүрэн кэллилэр да, сүүрбэ дуу, уон дуу – баһыйтараллара биллэр. Ол да буоллар, охсуһа, үөхсэ сырыттылар.

Били чуумпубут үрэллибитин аанньа, туох эрэ туора тыас Халдьаайы диэкиттэн иһиллэр. Таалалар тыалга балыйан онно эрэ наадыйбаттар. Дьэ кэһэтиэхпит диэн эрдэхтэринэ, уонча матассыыкылынан, өссө биир массыынанан бүтүн сэрии киһитэ астаран кэлэр. Халдьаайылар биирдэ элбээтэхтэрэ үһү. Онно эбиитин хайа эрэ акаары дуу, бөтүөхтээбит бөтүрүйүөт дуу:

– За Родинуу-уу! – диэн хабарҕатын муҥунан хаһыытаатаҕа үһү.

Халдьаайы туһугар хаан тохтуох муҥа дуу, Таала иннигэр таал хайдыахтааҕа дуу – охсуһуохха эрэ диэн охсуһууга баҕас итинник тылласпат баҕайыта. Таалалары тала сылдьан табыгыраталлар, халдьаайылар да таптаран хаһыытаһаллар. Халы-мааргы хапсыһыы хаһан да бүтүө суох этэ. Эбии-сабыы гынан илдьэ кэлбит эбириэстэрэ эһиннэ дуу, кустуубут дэтээри сүгэн кэлбит саалара тыаһаата дуу – эмискэ тыастан эргэнэ хара тыаны кыйа көтө сылдьыбыт элиэ кыыл көмпүүтэр хартыыҥкатыныы тохтоон хаалбыт тулаҕа туочука буолан хатан хаалла. Хартыыҥка хаһан хамныар диэри халбарыс гынан биэриминэ.

Манна хартыыҥка хатан бэрт – тула хамсааһын, ханна да хайааһын.

– З…, ханна илдьэллэрий ити, ээ? – Куостабыт суохтарына суоһурҕанаары гыннаҕа.

– ГОМ-ҥа ини, таайдахха, – тутулла үөрүйэх уола бэргэһэтин аннынан хараҕа барбах эрэ кылайар.

– Б…, бөхтөр… – үөхсэн уонна субурут да субурут.

Биирдэһэ да хаалсыбат. Аан дойдуга милииссийэлэр эрэ куһаҕаттарын курдук этэн таһаардылар. Ыраас оҕолор хайыахтарай. Куоста баҕас бу үйэҕэ милииссийэлиин атааннаспыта суоҕа. Көннөрү, инистиин быһыытынан үөҕэр ини.

ГОМ-нара диэҥҥэ начаас тигинэтэн тиийэн кэллилэр. Тимир ааны аһардылар, иккис этээс диэки илтилэр. Бэркэ араатардыах дьону араартаан кэбистилэр. Доппуруос аҥаардаах опуруос саҕаланнаҕа ол. Сырыы бөҕөнү сылдьыбыт эрэттэр биһиги молохочуостарбытын сиэн топпоттор ини. БөдөӨнөрө эрэ бэйэлэрин киэнэ. Уулуссаны тараахтыыр бытархай милииссийэлэрдээҕэр атын күтүрдэр, адьас адьырҕалар манна ордууланаллар эбит.

– Дьиэлэрин хайа ыккардыгар өрөмүөннэтэ охсубуттарай, – Куоста куомуннааҕа хоско киирэн иһэн өссө саҥалаах.

Куоста бэрээдэктээх дьону үһү хоту үлүбүөй үөҕэр да, кинилэр бэрээдэчинэйдэригэр бэркэ диэн эрэнэ саныыр. Киһиҥ өссө айбакааттанаары аччыһырар. Анарааҥҥылар ону истиэх дьон үһү дуо, үрдүгэр үҥкүүлээри үтүрүһэ сырыттылар. Бээ, хастарый-хастарый, хайалара манна хамаандалыырый? Барыларыттан эдэрдэрэ суруксуттуурга эрэ дылы. Күөл курдугунан көрбүт уһун нуучча уола. Кыламана мааны, хааһа бирэмээнэ силбэһэ сыспыт. Уоспут оччугуйа айаҕын нэһиилэ оҥотор. Суруксуттаатар да ситинтиҥ син саҥалаах, эдэр да буоллар эҕэлээх. Молохочуостарга исписэлиис быһыылаах.